جه‌ژن وشه‌یه‌كه مانایه‌كی شادی به‌خشی هه‌یه، له‌گه‌ڵ ئه‌و بۆنه‌و ڕۆژانه‌دا به‌كار دێت كه‌له‌ئاییندا یان لای گه‌لان یادێكی خۆشه، وه‌ك جه‌ژنی نیشتمانی كه‌تێیدا بۆنه‌یه‌كی تایبه‌تی ئه‌و گه‌له یاد ده‌كاته‌وه، یاخود سه‌ركه‌وتنێكی، جه‌ژنی هه‌یه وه‌رزییه، جه‌ژنی نه‌ورۆز لای زۆر له‌گه‌لان وه‌ك یادی هاتنی وه‌رزی به‌هارو نوێبوونه‌وه یاد ده‌كرێته‌وه، لای گه‌لی كوردیشمان سه‌ره‌تای ساڵی نوێی كوردی و یادی سه‌ركه‌وتنه به‌سه‌ر سته‌مدا.
هیچ گه‌لێك له‌سه‌ر زه‌ویدا نییه خاوه‌ن جه‌ژنی تایبه‌ت به‌خۆی نه‌بێت، به‌هه‌مان شێوه ئایینه‌كانیش جه‌ژنی تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌یه.
ئایینی ئیسلام وه‌ك ئایینه‌كانی تر خاوه‌ن جه‌ژنی تایبه‌ت به‌خۆیه‌تی، دوو جه‌ژنی هه‌یه، ئه‌وانیش جه‌ژنی ڕه‌مه‌زان و جه‌ژنی قوربان، ئه‌مانه دوو جه‌ژنی ئایینین، جه‌ژنی ڕه‌مه‌زان سوپاسگوزاری خوای گه‌وره‌یه له‌سه‌ر سه‌ركه‌وتن له‌ئه‌نجامدانی په‌رستشی ڕۆژوودا، قوربانیش سوپاسگوزاری خوای گه‌وره‌یه له‌سه‌ر حه‌ج.
ئه‌م دوو جه‌ژنه‌ی له‌ئیسلامدا هه‌یه، یه‌كێكیان پاش په‌رستشێكی گشتی دێت كه‌ئه‌ویش ڕه‌مه‌زانه‌و هه‌مووان به‌ڕۆژوو ده‌بن، ئه‌وی دیكه‌یان پاش په‌رستشێكی تایبه‌ت دێت كه‌حاجیان به‌ئه‌نجامدانی حه‌ج به‌جێی ده‌گه‌یه‌نن، به‌ڵام خوای گه‌وره سوودی ئه‌م په‌ستشه تایبه‌ته‌ش كه‌حه‌جه گشتی كردووه‌و كردوویه‌تییه جه‌ژنێك كه‌ئه‌وانه‌شی له‌حه‌ج نین شادی تێدا ده‌رده‌بڕن.
وشه‌ی جه‌ژن (عید) له‌قورئانی پیرۆزدا له‌میانی گفتوگۆی نێوان عیسا پێغه‌مبه‌ر (سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت) له‌گه‌ڵ هاوه‌ڵه‌كانیدا هاتووه، كاتێ كه‌داوای لێ ده‌كه‌ن خوای گه‌وره خوانێكیان له‌ئاسمانه‌وه بۆ بنێرێته خواره‌و وتیان: (تكون لناعيداً لأوّلنا وآخرنا)واته جه‌ژنێك بێت بۆ ئه‌وه‌ی له‌ڕێزلێگیرانه‌كه‌دا ژیان، ئه‌وانه‌شی دواتر له‌به‌ر به‌ره‌كه‌تی ئه‌و ڕێزلێگیرانه‌دا ده‌ژین ئاهه‌نگی بۆ بگێڕن.
سه‌باره‌ت به‌سه‌ره‌تای ئاهه‌نگگێڕانی به‌بۆنه‌ی جه‌ژنه‌وه له‌ئیسلامدا به‌سه‌رهاتێك ده‌گێڕنه‌وه، پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) كاتێ هیجره‌تی كرد بۆ مه‌دینه‌ی مونه‌وه‌ره، بینی ئه‌نصاریه‌كان (دانیشتووانی مه‌دینه) به‌بۆنه‌ی دوو ڕۆژه‌وه ئاهه‌نگ ده‌گێڕن، پرسیاری كرد وتیان: باوباپیرانیان له‌سه‌رده‌می نه‌فامیدا ئاهه‌نگیان تێدا ساز كردووه، پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) فه‌رمووی: خوای گه‌وره بۆی گۆڕیوون به‌باشتر: ئه‌وانیش جه‌ژنی ڕه‌مه‌زان و جه‌ژنی قوربانه.
پێشه‌وا عه‌لی كوڕی ئه‌بوتاڵیب (ڕه‌زای خوای لێ بێت) وته‌یه‌كی جوانی سه‌باره‌ت به‌جه‌ژن هه‌یه، ده‌ڵێت: (إنما هوعيد لمن قبل الله صيامه وقيامه) واته: بۆ ئه‌وكه‌سه جه‌ژنه كه‌په‌رستش و شه‌ونوێژو ڕۆژووی وه‌رگیرا بێت له‌لای خوای گه‌وره.
ئیسلام له‌جه‌ژن و بۆنه‌كانیدا دونیاو قیامه‌ت پێكه‌وه گرێده‌دات، داوای به‌جێگه‌یاندنی حه‌قی خوای گه‌وره‌و حه‌قی كه‌س وكارو خزمان و حه‌قی خه‌ڵك ده‌كات، له‌به‌ر ئه‌وه جه‌ژنی موسڵمانان ته‌نها پۆشینی جل و به‌رگی نوێ و ڕووخۆشی و قسه‌شیرینی و ده‌ستكراوه‌یی و به‌خشین نییه، به‌ڵكو پێویسته خێرو چاكه كه‌سانی نزیك و دراوسێ بگرێته‌وه، پاداشتی ئه‌مه لای خوای گه‌وره‌یه، پێكه‌وه‌ژیان و هۆگربوونی نێوان خه‌ڵكی زیاتر بكات، ئه‌مه خێرو چاكه گشتگیر تر ده‌كات، به‌ڵام هێشتا ئه‌مه فه‌لسه‌فه‌ی جه‌ژن نییه، ئه‌بێت فه‌لسه‌فه‌ی جه‌ژن چی بێت؟
ئه‌گه‌ر جه‌ژن فه‌لسه‌فه‌كه‌ی شادی دڵان و ڕووخۆشی و به‌ده‌م یه‌كه‌وه‌چوون و هاوبه‌شیكردنی یه‌كتر بێت له‌شادیدا و دڵ و ده‌روون پاكی بێت به‌رانبه‌ر به‌هه‌مووان، نه‌ك ته‌نها چه‌ند ڕۆژێك بێت له‌سه‌ر ڕۆژژمێرو هه‌موو ساڵێك وه‌ك عاده‌ت دووباره ببێته‌وه، ئه‌م جه‌ژنه كوا به‌ڕێزان؟ دڵشادی خه‌ڵك كوا، ده‌روون سافی كوا، له‌م ڕۆژگاره‌دا كه‌سڵمانان له‌چ حاڵێكدان، جیهانی ئیسلامی پڕیه‌تی له‌ململانێ، ڕق و كینه به‌رانبه‌ر یه‌كدی، گروپ و ده‌سته و ڕێبازی جیاواز جیاواز، هێنده زۆرو قین له‌دڵن به‌رانبه‌ر به‌یه‌ك پێویستیان به‌دوژمن نییه بۆ له‌ناوبردنیان، خۆیان خۆیان له‌ناو ده‌به‌ن، بوونه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی زۆركه‌س واز له‌ئایین بهێنێت، واز له‌ئاكارو ڕه‌وشتی په‌سه‌ند بهێنێت، ئه‌مه حاڵی موسڵمانان بێت ئه‌بێ جه‌ژن چ واتایه‌كی هه‌بێت؟ دڵ چۆن شاد ببێت؟ زمان چۆن پاراوو شیرین ببێت؟ له‌كاتێكدا ڕۆژانه هه‌واڵی كاره‌سات و ناڕه‌حه‌تی زیاتر موسڵمانان ده‌بیستێت و ده‌بینێت؟ چۆن به‌یه‌كتر بڵێین هه‌موو ساڵێك له‌خۆشیدا بن، له‌كاتێكدا خۆمان له‌خۆشیدا نین ئێستا، ساڵی پێشووش له‌خۆشیدا نه‌بووین، وا دیار نییه ساڵی داهاتووش له‌خۆشیدا بین، بۆیه ناكرێت بڵێین هه‌موو ساڵێك له‌خۆشیدا بن، پێویست ده‌كات بڵێین هه‌موو ساڵێك مرۆڤ بن، مرۆڤ بوونی ڕاسته‌قینه فه‌لسه‌فه‌ی جه‌ژنه.
له‌ئێستادا موسڵمانان زۆر پێویستیان به‌وه‌یه كه‌تێگه‌یشتنێكی نوێیان بۆ جه‌ژنه‌كانیان هه‌بێت، ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر ژیانی ئه‌مڕۆو داهاتوویان هه‌بێت، نه‌ك خێرو باشیه‌كانی ته‌نها بۆ ئه‌و چه‌ند ڕۆژه‌ی جه‌ژن بێت، جه‌ژن بۆ ئه‌وه‌یه بوونی ڕۆحی ئه‌م ئوممه‌ته له‌جوانترین مانادا بچه‌سپێنێت، به‌داخه‌وه له‌ئێستادا نه‌ك ئه‌مه بوونی نییه، جه‌ژن دروشمێكه له‌دروشمه‌كانی ئه‌م ئایینه، بۆیه تا هه‌ست بكه‌ین كه‌ئه‌و هێزه‌مان هه‌یه ڕۆژه‌كانمان بگۆڕین، نه‌ك ڕۆژه‌كان بگۆڕێن، جه‌ژن بۆ ئه‌وه‌یه ئوممه‌تی ئیسلام جوانی سیستمی كۆمه‌لایه‌تی نیشان بدات، هه‌مووان یه‌ك هه‌ست و یه‌كدڵ و یه‌ك وشه بن، نه‌ك ته‌نها له‌ڕۆژانی جه‌ژندا، به‌ڵكو له‌ته‌واوی ڕۆژه‌كانی ساڵدا، ته‌نها جل و به‌رگ نه‌گۆڕن، جلی جوانی نوێ بپۆشن، ناخیان بگۆڕن، ناخیان پاك و جوان بكه‌نه‌وه، دراوسێیه‌تی و هاوشارێتی و هاونیشتمانێتی ڕاسته‌قینه‌ییان بسه‌لمێنن، وه‌ك ئه‌وه‌ی یه‌ك خێزان بن.
له‌كۆتاییدا ئه‌م وته‌یه به‌بیری خۆم و هه‌مووان ده‌هێنمه‌وه كه‌ئه‌دیب و بیرمه‌ندی ئیسلامی نه‌جیب فازڵ ده‌ڵێت: حه‌ج ئه‌كاته ده‌ست پێده‌كات كه‌دروشمه‌كانت به‌ته‌واوی به‌جێگه‌یاندووه‌و له‌مه‌ككه ده‌گه‌ڕێیته‌وه.
ڕۆژوو ئه‌كاته ده‌ست پێده‌كات كه‌مانگی ڕه‌مه‌زان كۆتایی هاتووه، نوێژ ئه‌و كاته ده‌ست پێده‌كات كه‌له‌مزگه‌وت دێینه ده‌ره‌وه.
موسڵمانێتی هه‌رمرۆڤێك و فه‌لسه‌فه‌ی هه‌ر په‌رستشێكی له‌كاتی مامه‌ڵه‌كردنیدا ده‌رده‌كه‌وێت.
