پ.د. فرست مرعی
رێزدار هنری ئوستن لایارد (1817 – 1894م) شوێنه‌وار ودبلوماسیه‌كێ به‌ریتانییه بخو یێ پێناسه‌كریه ببو باڵیوزێ به‌ریتانیا ل (ئه‌ستانه – ئسته‌نبول)، وگه‌له‌ك جاران سه‌ره‌دانا میسلێ كریه ڤه‌كولین ولێگه‌ریان كریه لسه‌ر شوینوار ئاشوریا جهه‌تێن به‌ریتانی، و ژبه‌ركو باژێرێ میسل گه‌له‌كێ گه‌رم بوو ل وه‌رزێ هاڤینێ، ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ لایاردی دڤیا سه‌ره‌دانا جهه‌كێ فێنك بكه‌ت دا هاڤینا خو لێ ده‌رباز بكه‌ت، ژبه‌ر هندێ به‌ره‌ف چیایێت كوردا چوو. ل یازده‌ی هه‌یڤا یولیویویێ/ تیرمه‌هێ ژ سالا 1850 یێ زایینی هنری ئوستن لایاردی باژێرێ میسل بحه هێلا جهێ ئاكنجیبوونا خو (ب مه‌ره‌ما لێگه‌ریانا شوینوارێت ئاشوریا) به‌ره‌ف كوردستانا ئوسمانی چوو هه‌روه‌كی دبێژیت: (من میسل بجه هێلا به‌ره‌ف چیا ( چیایێت كوردستانێ)، و گه‌رۆكێت ئه‌وروپی سه‌ره‌دانا به‌شه‌ك ژ ناڤه‌راستا كوردستانێ نه‌كربوو، ئه‌و كه‌رتێن گرێدای زێباریا ژ كوردێن (ره‌واندوز)ێ و گه‌لیێ نه‌ستوریا (عه‌شیره‌تێن نستوریا ل ده‌ڤه‌را هه‌كاری)، وگه‌شتا خو ده‌ستپێكر ژ ده‌ڤه‌را ئاكرێ، و تێدا دیاركر كو هه‌ژمارا خێزانێن وێ نێزیكی (600) خێزانان بوون، و كه‌رتێ ئاكرێ نێزیكی 300 گوند وجهێت ڤه‌حه‌ویانێ بوون، و ئه‌ڤه دبنه داهاتیه‌كێ باش بوو باشالق (ویلایه‌تا- ده‌سهه‌لاتداری) میسل، ول وێرێ سه‌ره‌دانا شوینوارێن گوندێ كوندوك (گوندك) كر، و ل گوندك 20 خێزان هه‌بوون هێشتا سه‌ر دینێ نه‌ستوری بوون دگه‌ل كێمه‌ك ژ جوهیان ژی… و ده‌مێ من به‌رێخودانا ئه‌وان په‌یكه‌را دكرن (شوینوارێت گوندك) ێ، ره‌به‌نه‌كێ نه‌ستوری هات، كو پلا وی شه‌ماس (شدیاق – شه‌ماشه) بوو و زه‌لامه‌كێ گران و ب ئاقل بوو و سه‌روبه‌ره‌كێ جوان هه‌بوو و ڕیهێت وی یێت سپی هه‌تا سینگێ وی دهاتن، و گوته من ئه‌ف په‌یكه‌رێ بلند ئه‌و قه‌شه یوحه‌ننایه لسه‌ر هه‌سپی، و ئه‌ڤه ناڤێ شكه‌فتێ دده‌تێ، هندیكه ئه‌و (په‌یكه‌ر)ێ خوارێیه ئه‌و هنده‌ك رێبازێن (گقوسێن) ئایینی یێت كه‌نیسه‌كێ بوون نه‌شیا باش شروڤه بكه‌ت، ئه‌س دگه‌ل وی زڤریمه مالا وی و بو من خوارنه‌كا قه‌له‌و و خوش چێكر، و مه رۆژا خۆ بوراند ل به‌رسڤكا بانی ئه‌وا دكه‌ڤیته هنداف ده‌شتێ. هنده‌ك گوندێت نه‌ستوریا یێت كلدانا (هێشتا هنده‌ك ژ ئه‌وان مه‌سیحیا مه‌زهه‌بێ خو نه‌گوهارت بوو ژ نه‌ستوریه‌تێ بو كاسولوكیه‌تێ یه) دكه‌فتنه خوارێ ژ وی چیای، و ب دویراتیا 3 ێ میلا به‌ره‌ف باكوورێ گوندكێ ( گوندێ گوندكێ ئه‌وێ دكه‌ڤیته روژئاڤا ئاكرێ) گوندێ شوش و پشتا وێ گوندێ شه‌رمنێ كو جهێ مار شه‌معون به‌تریكێ نه‌ستوریا بوو، و ب دویراتیه‌كا كێم ژ شه‌رمنێ به‌ره‌ف باكووری گه‌لیێ باڤیانه ئه‌و گه‌لیێ ته‌نگ و دگه‌ل په‌یكه‌رێن كه‌ڤری یێن دیار ( په‌یكه‌رێ مه‌زنێ ئاشووریا سه‌نحاریبی ل خنس).
ــــــــــــــ
به‌رێخوبده: اوستن هنری لایارد، مكتشفات اگلال نینوى وبابل مع الرحلات الى ارمینیا وكردستان والصحرا‌و، ترجمه: شیرین ایبش، هیئه ابو ڤبی للسیاحه والپقافه، لاپه‌ره 458-460.
و پاشی به‌ره‌ده‌وامیێ دده‌ته ئاخفتنا خۆ و دبێژیت: هه‌ڤالێت من ل 17 یولیویێ/ تیرمه‌هێ (سالأ 1850ز) شیان بگه‌هنه بلنداهیا چیای، و مه هه‌میان دڤیا بگه‌هینه به‌ر كه‌ش و هه‌وایێ سار و دگه‌ل روژهه‌لاتنێ ئه‌م كومبووین و مه به‌حه‌شتا خو هێلا، ئه‌و باژێركێ ئه‌م ژێ بورین هنده‌ك خانیێن به‌ری یێت موكم هاتینه چێكرن كو ئێك لسه‌ر ئێكی بوو ، و مزگه‌فته‌ك و سه‌رشوه‌ك و كه‌لهه‌كا كاڤل ل وی جهی بوو و ژ كه‌ڤندا كه‌لهه‌ك بوو یا مه‌زنه‌كێ سه‌ربه‌خو كو ناسناڤێ پاشای لسه‌ر بوو و شانازی دبر وه‌كی مروڤێ خۆ ل ئامێدیێ (میرێ ئامێدیێ) ژبه‌ركو خۆ د هه‌ژمارت ژ دوینده‌ها خه‌لیفێت عه‌باسی، و دویماهیك كه‌س ژ وان محمد سید بوو ئه‌وێ زیندانكری ل میسلێ، ئه‌م ده‌رباز بوین د رێكه‌كا گه‌له‌كا ئاسێ هه‌تا گه‌هشتینه بلنداهیا چیای، و ژ كوپكێ چیای چاڤێ خۆ د گێراندن ل هنداف ده‌شتا (نافكور)ێ و شێخان و ده‌ڤه‌رێن ده‌وروبه‌ری وان چیایێن دابه‌شكری هه‌تا ده‌وروبه‌رێت هه‌ولێرێ و رێ و رێبارێن زێ و خازری، و ل به‌رامبه‌ر وی جهی نه‌هاله‌كا كویر بوو چیایێ ئاكرێ ژێكڤه‌دكه‌ت ژ زنجیرا دووێ یا ژ وێ بلندتر ( چیایێ پیرس) ه.
ــــــــــــــــــــــــــ
هه‌ر ئه‌و ژێده‌ر لاپه‌ره : 461.
و پشتی لایارد ی ئاكرێ بجه هێلای و پاشی ده‌ڤه‌را زێباریا ده‌رباز كر ئه‌وا كو (نیعمه‌ت ئاغا)ی ده‌ستهه‌لات لێدكر كو ده‌ستهه‌لاتا وی دگه‌هشته هه‌تا عه‌شیره‌تێن شێروانیا، دبێژیت: ” ئه‌م نوكه هاتینه د ناف جهێ داڕبه‌ڕی یێت بچیكدا و ئه‌م راوه‌ستیاین پشتی مه گه‌شته‌كا كورت ده‌رباز كری د ڤێ روژێدا ل باژێركێ هاشتاخ ێ كوردی یێ بچویك و ده‌وربه‌رێن وێ دارێن مه‌زنن وگه‌له‌ك جۆبارا ئاڤدانا ئه‌وان دكر، و د كه‌ڤیته ده‌ڤه‌را زێباریا یا كوردی ئه‌وا ب میراتگری دویماهیك مه‌زنێ مایی ده‌ستهه‌لاتێ لێدكه‌ت. و د ناف وێ نه‌هالێدا ئاڤه‌كا زه‌لأل ل وان جووا دچوو كو ئێك ژ چه‌قێن رویبارێ زێ یه كورد ناف دكه‌ن ب دروشو یان ژی بیرایشو و بو ماوێ ده‌مژمێره‌كێ ئه‌م لبه‌ر لێڤا ئاڤا وێ دچوین. و تایبه‌ت ب ڤی چه‌قێ رویبارێ زێ ڤه لایارد دبێژیت ( سێ ناڤ گه‌هشتنه من یێت ئه‌ڤێ نه‌هالێ: حساوه، حه‌سه‌ن میمه، و نه‌هاله {نه‌هله}، وناڤێ دوماهیكێ ژ ئاغایێت زێباری یا بوو، گه‌له‌كا ب زه‌حمه‌ت بوو هه‌تا ناڤێ كه‌سه‌كی یان جهه‌كی ژ زه‌لامێن كوردی وه‌رگری، و گه‌ڕوك گه‌له‌ك دكه‌فتنه خه‌له‌تیان دا ژ پێخه‌مه‌ت ڤێ چه‌ندێ، ژبه‌ر كو ناڤ دهاته گوتن ب گه‌له‌ك شێوازا و دهاته كێمكرن و زێده‌كرن و ژێبرن، و ئه‌گه‌ر رامانه‌كا دیار هه‌با دا لسه‌ر مه یا ب ساناهی بیت). پاشی ئه‌م چوینه دناف تیكه‌كا ته‌نگ دا یا تژی داڕبه‌ڕی، وجهه‌كێ ئاسێ هه‌بوو دناڤبه‌را مه وكه‌رتێ (مقاگعه) زێباریا یێ سه‌ره‌كی، و ل سه‌رێ كوپكی مه سه‌رێ جۆباره(رویبار) ێ زێ دیت ئاڤا وێ دچوود ناف وی گه‌لیێ خودان ئاخه‌كا قه‌له‌و و هوسا دیاربوو پشتا وێ نه‌هالێ چیایێ كوردستانێ یێت بلند ( چیایێ شرین و پشتا وێ) دگه‌ل گوپیتكێت به‌فرین، ئه‌م هاتینه ده‌ڤه‌را خوارێ هه‌تا گه‌هشتینه گوندێ پیره‌كه‌پرا كو ئه‌و جهێ ئاكنجویبونا (مسته‌فا ئاغا) ی بوو مه‌زنێ به‌رێ یا عه‌شیره‌تا زێباریا، به‌لێ مه‌زنێ نوكه دبێژنێ (نیعمه‌ت ئاغا) وئاكنجیه ل گوندێ حه‌رین Heren ( گوندێ هه‌رنێ) ب دویراتیا دوو میلا. و ئه‌ڤه به‌ری نوكه ل میسل بوو دا عه‌بایه‌كی بده‌ستخوڤه بێخیت دا ده‌ستهه‌لاتێ وه‌رگریت ژ پاشایێ میسلێ و د ده‌مێ سه‌ره‌دانێدا بو مێهڤانێ من، شاره‌زایی وشیانێت وی دهێنه به‌رامبه‌ر زه‌لامه‌كێ كورد یێ ساده گه‌له‌ك باش ب زمانێ فارسی د ئاخفت و عه‌ره‌بی ژی دزانی، و پێزانین هه‌بوون لسه‌ر نه‌خشێ كوردستانێ و ژ وی من گه‌له‌ك تایبه‌تمه‌ندی زانین لسه‌ر كه‌رتێن چیایێن نه به‌رنیاس.
كورد دهێنه هه‌ژمارتن خودان مه‌زهه‌به‌كێ ئیسلامی یێ توندره‌ون ( مه‌ره‌م پێ مه‌زهه‌بێ سوننی یه كو دهێته هه‌ژمارتن ژ توندره‌وا بو ئه‌وروپیا پیڤه‌ركرن دگه‌ل مه‌زهه‌بێن دی وه‌كی شیعه‌گه‌ریێ و مه‌زهه‌بێن دی)، ئاغای ل وێرێ خوارن و ڤه‌خوارنێت خۆ خوارن ب درێژاهیا شه‌ڤێ و نوكه ئه‌و ب روژێ د نڤیت ماوێ ئه‌و یێ ب روژی،خۆ درێژكربوو سه‌ر فه‌رشه‌كێ گران بوها لبن دارا وبركه‌كا ئاڤێ ژ ده‌رڤه‌ی قه‌سرا وی یا ئاخێ یا بچویك، و عه‌بایه‌كێ نه‌خشاندی یێ ئارمویشی وداڤێت زێری یێ بسه‌ر دادای و خزمه‌تكاره‌ك یێ ل هنداف سه‌ری هه‌وا ب باوه‌شینكێ لێ دكر، و ئێكێ دی یێ راوه‌ستیای پیێت وی یێت رویس د په‌رخاندن، و ئه‌س گه‌له‌ك پێڤه مام هوشیار نه‌كه‌ن و ئه‌م به‌رده‌وام ب رێكا خۆ چوین هه‌تا ئه‌م روینشته خوارێ لبن داروبارا، به‌لێ ژبه‌ر قه‌رقه‌شا مه مه‌زنێ ناڤبری هوشیار بوو ژ خه‌وێ و ب خێرهاتنا مه كر و هه‌ر چه‌نده بو وی دروست نه‌بوو خوارنێ ژی بخوت چنكی یێ ب روژی بوو به‌لێ ئه‌ركێ مێهڤانداریێ پشتگوهڤه نه‌هاڤێت، و ئه‌و خوارنا بومه ئینای ژ ره‌خێ ژنكا بومه هاتی گوشته‌كێ ب تام بوو و خوارنێت هه‌مه‌جور و شریناهیێت خوش بوون و بومه دیاربوو كو ژنكێت كوردا د زیره‌ك و شاره‌زانه. و دگه‌ل وێ من نامه‌ك ژ ده‌ف پاشای ئینا بوو گرێدای باجێت نوی و ئه‌ف بابه‌ته پێنه‌ڤێت بو وان یێ خوش نه‌بوو، و پێك هاتینه ژ تویتنێ و په‌مبی و فێقی و گازی كوردێن زێباریا كر باجا بده‌ن بو جارا ئێكێ، هه‌روه‌سا باجێت لسه‌ر مولكا بلند بوون ژ 25 تا 60 هزار قرشا (نێزیكی 550 جونه‌یهێت ئنگلیزی)، ژبه‌ركو ئه‌و هه‌وێن سه‌ركه‌فتێ یێ دوماهیكێ ئه‌وێت باب العالی (حكومه‌تا عوسمانی) ب دژی شێخێت بوتان كر ( بدرخان پاشا میرێ مێرنشینا بوتان) و هه‌كاری (نور الله به‌ك میرێ مێرنشینا هه‌كاری) بو پشته‌ڤان بو وی داخوازا پارا ژ وان عه‌شیره‌تێن سه‌ربه‌خو ب سه‌ركێشیا( نیعمه‌ت ئاغایێ زێباری) و دگه‌ل هندێ هێزێن توركی (عوسمانی) نه هاتینه چیایێت وان، كوردا دیت ژ شاره‌زاییێ یه گوهداریا فه‌رمانا وان بكه‌ن دا توشی مه‌ترسیا داگیركرنێ نه‌بن یان یا خرابتر ژ وێ سه‌ربازیا نه‌چاری. هه‌ر ژێده‌رێ به‌رێ ، لاپه‌ره 461، 462.
نێزیكی 50 خێزانێت كاسولیكی یێت كلدانی لێڤه‌بوون ژ نه‌ستوریێ ( رێبازا كاسولیكی گرتیه ژ ئه‌گه‌رێ شاندێن كاسولیكی یا پاپاوی) ل حه‌ران (گوندێ هه‌رنێ یێ زێباریا) و ئه‌وان كه‌نیسه‌ك هه‌بوو و وئه‌وانا چ هێجه‌ت نه‌بوون نه‌رازی بن ژ مه‌زنێت خۆ یێت كورد تایبه‌ت د ماوێ ده‌ستهه‌لاتا مه‌زنێ نوكه‌دا.
ده‌ستهه‌لاتا (نیعمه‌ت ئاغا) ی درێژ بوو هه‌تا زێبارێ و شێروان و گه‌ردی و بارادوست (برادوست) وشه‌مدینان ژ ئاكرێ و هه‌تا سنوورێت فارسی (ئیرانیا قاجاریا وی ده‌می). و دهێته هه‌ژمارتن ئه‌و كه‌رتێن عه‌شیره‌تێن كوردا یێن ژێك جودا و هه‌ر عه‌شیره‌ته‌كێ ئاغایێ خۆ یێ هه‌ی به‌لێ هه‌می یێ دبن ده‌ستهه‌لاتا ئاغایێ زێباریادا و هه‌میا باجه د دا وی و درێكا ویرا بو ده‌ستهه‌لاتدارێ میسلێ، و (نیعمه‌ت ئاغا) ی ئه‌س هێلامه ل بن پاراستنا پسمامێ وی ( الملا ئاغا) ئه‌وێ فه‌رمان لێكری یاوه‌ری و پاراستنا مه بكه‌تن هه‌تا توخیبێ پاشالق (ویلایه‌ت) هه‌كاری ئه‌ڤا كو هێزێت توركی داگیركری وی ده‌می، شاره‌زایێ مه (الملا ئاغا) زه‌لامه‌كێ چیای یێ بلند بوو جل وبه‌رگێن هه‌مه‌ره‌نگ یێت فره‌ه و ده‌رسوكه‌كا (سوورا مه‌زن) ل دور سه‌رێ خو زڤراند بوو لسه‌ر كولاڤه‌كێ خیچ خیچێ درێژ و ئه‌ڤه دیمه‌نه‌كێ دژوار دده‌ته خه‌لكێ كوردستانا ناڤه‌راست، و دگه‌ل وی سێ ژ لایه‌نگرێت وی دگه‌ل دچوون ژبه‌ركو رێكێت كه‌ڤری یێت ئاسێ د چیایدا زه‌حمه‌ت بوون بو رێڤه‌چوونێ هه‌تا سه‌ر وان هیُسترا ئه‌وێت كو ب زه‌حمه‌ت ئه‌م ب ده‌ستخوڤه بینین ئیلا ب رێكا ئاغاواتا، و ئه‌وان زه‌لاما ئه‌وێ ل گه‌لمه تڤه‌نگێت خو یێت درێژ دانا بونه سه‌ر ملێت خۆ ودگه‌ل وان خه‌نجه‌رێت زه‌خم ناف شیتكا وان دابوون. و ژ ئه‌ڤی ده‌قێ چوویی دیار دبیت ده‌ستهه‌لاته‌كا ب هێز هه‌بوو دناف عه‌شیره‌تا زێباریا دا ژ باژێرێ ئاكرێ هه‌تا ده‌ڤه‌را شه‌مدینان، دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ هنده‌كا ده‌رسوكا سوور دكره به‌رخو ل وێ مێژوویا زوی { ناڤه‌راستا چه‌رخێ نوزدێ} . ژێده‌رێ به‌رێ، لاپه‌ره 462، 463.
مه گوندێ هه‌رنێ یێ زێباریا سپێدێ زوی هێلا روژا نوزده‌ی ( هه‌یڤا تیرمه‌هێ 1850ز) و پشتی ماوه‌یه‌كێ كێم ئه‌م گه‌هشتینه رویبارێ زێ و ئه‌م دوو ده‌مژمێرا ل سه‌ر ره‌خێت وی چوین هه‌تا ئه‌م گه‌هشتینه كه‌له‌كێ كو مه ده‌رباز كه‌ته ره‌خێ دی یێ ئاڤێ، گه‌له‌ك گوند د به‌ربه‌لاڤ بوون د وێ نه‌هالێدا هه‌ردوو ره‌خێت زێ ئه‌ردێ وان هاتبوو چاندن یا پیش چاڤ وسه‌رنجراكێش بوو، و ئه‌م نه‌شیاین ب ساناهی ژ ئاڤێ ده‌رباز ببین ژبه‌ركو ئه‌و كه‌ڤرێت چاندی د ئاڤێدا گه‌له‌ك زڤروك چێدكرن و بورینا مه ل سه‌ر كه‌له‌كێ ب زه‌حمه‌ت ئێخست و ئه‌م وه‌لێكرین كو ئه‌م شه‌ڤا خو ب قه‌تینین ل گوندێ رێزانێ بچویك نێزیك كه‌له‌كێ ژبه‌ركو هێستره‌كا مه یا باركری نه دچوو و نه‌ڤیا مه‌له‌ڤانیا بكه‌ت د رویباریدا هه‌تا سپێده‌هیا روژا دی (بیستی هه‌یڤێ ژ هه‌یڤا تیرمه‌هێ). { گوندێ رێزان گونده‌كێ ناڤداره دكه‌ڤته روژهه‌لاتا بارزان و یێ ل هنداف هه‌ردوو رویبارا رویێ كچوك و زێ، و د وی ده‌میدا گه‌روكا به‌حسی گوندێ بارزان نه‌كریه چونكی نه ل سه‌ر رێكا وان بوو، دگه‌ل ڤێ چه‌ندێ هێشتا سالا 1850ز نه‌یا ب ناڤ و ده‌نگ بوو هه‌تا پشتی شێخێت بارزان یێت نوكه رێبازا نه‌قشه‌نبه‌ندیێ وه‌رگرت بوو ژ شێخێت نه‌هریا و پشتی هینگێ مه‌زناتیا بزاڤا ئازایخوازیا كوردی وه‌رگرت بوو ل كوردستانا باكوور}. ژێده‌رێ به‌رێ، لاپه‌ره 463.
لایارد دبێژیت ئه‌م كه‌تینه سه‌ر وێ رێكێ ئه‌وا ئه‌ف عه‌شیره‌تێن چیای هاتن و چوونا خو دكر به‌ری چه‌نده‌ها سالان، و زێده‌باری ڤێ چه‌ندێ خه‌لكێ كه‌رتێت ئاكنجیبوونا باژێرا هنده‌ك عه‌شیره‌تێن كوردا هه‌بوون یێت كوچه‌را د ژیان دگه‌ل په‌زێت خۆ، و ئه‌وان چاندن نه‌دكر و پشت به‌ستنا وان لسه‌ر چه‌روانێت ئاشور (كوردستان) بوون یا قه‌له‌و و چه‌روانێت خو د گوهارتن د ماوێ وه‌رزێن سالێدا و هێدی هێدی ژ ده‌شتێ ب سه‌ركه‌فتن ئه‌و جهێن دیجله و زێ دهاتنه ئاڤدان بو كوپكێت بلند (زوزان) ا ل هاڤینیچ و دهاتنه ئه‌ردێن نزم (ده‌شتێ) ده‌مێ وه‌رزێ زڤستانێ نێزیك دبوو، و عه‌شیره‌تێن كوچه‌را یێت سه‌ره‌كی ئه‌ڤێ ل ڤێ پارچا كوردستانێ هه‌ین دگوتنێ هه‌كاری ئه‌وێت مه خیڤه‌تێن وان دیتین وه‌ختێ مه سه‌ره‌دانا عه‌شیره‌تا گی دیتی (یا عه‌ره‌با) ل ده‌ستپێكا بوهارا بوری، و ئه‌و د به‌رنیاس بوون ب كریارێت دزین و تالانكرنێ و ده‌مێ دهێن د هاتن و چوونا خودا یا سالانه هێرش دبرنه سه‌ر كه‌رتێن ئاكنجیا تایبه‌ت یێت مه‌سیحیا، و ژبه‌ركو ئه‌وان گه‌له‌ك كه‌رێت په‌زی هه‌بوون رێكێت وان ژی دهاتنه ده‌وساندن بو گیانه‌وه‌رێت باركرنێ ژی و ب ساناهی بوون. و ئه‌و جه پشت رویبارێ زێ دبنه گه‌له‌ك زنجیرێت چیا یێت به‌رامبه‌ر ئێك یێت تژی داروبار و نه‌هالێت كویر دكه‌ڤنه دناڤبه‌را واندا وگه‌له‌ك گوندێت بچویك دكه‌ڤنه د ئه‌وان چیاداو ل وان جها گه‌له‌ك زه‌ڤ یێت چێكرین ئێك سه‌ر ئێكێ بو چاندنا گه‌نمی و داروبارێت فێقی، و ئه‌ڤ دیمه‌نه گه‌له‌كێ جوان و سه‌رنجراكیُش و ماقویل بوو ده‌مێ ئه‌ف نه‌هالێت كه‌سك یێت كویر ڤه‌دین بن پێت گه‌شتیارادا و ل وێرێ چیایێت ره‌واندوزێ دیاردبن ئه‌وێن به‌فرین وبلند بلنداهیا عه‌سمانێ شینێ زه‌لال، ئه‌و شه‌ڤ پیچه‌ك د گه‌رم بوون كو ئه‌م شیاین به‌ری هه‌وای بنڤین، و گه‌رماتیا روژێ وه‌لمه دكر ئه‌م به‌ره‌ف سیبه‌رێ ڤه بچین، و بهێنڤه‌دانا مه یا ئێكێ پشتی مه رویبارێ زێ هێلای ئه‌م گه‌هشتینه چه‌مێت گوران و مه خیڤه‌تێن خو شه‌ڤا ئێكێ دانانه گوندێ یانی یا بچیك لسه‌ر زنارێ چیای. ژێده‌رێ به‌رێ ل 462 – 464.
ل بیست وئێكێ تیرمه‌هێ مه كه‌رتێ زێباریا هێلا پشتی مه هنده‌ك چیایێت بلند ده‌ربازكرین و ئه‌م چوینه د ده‌ڤه‌را شێروان دا، كو مه‌زنێ وان (میران به‌ك) هاته به‌راهیا مه دگه‌ل هنده‌ك زه‌لامێت خۆ یێ ب چه‌ك، و به‌رێ مه دا گوندێ به‌رسیاه (به‌رسیاڤ) یێ مه‌زن ئه‌وا دكه‌ڤیته دبن گوپیتكه‌كا بلند د گوتنێ (چیایێ پیران) ل وی جهی شه‌هیه‌ك كر ژبه‌ر مێهڤانداریا مه، پاشی مه بێهنا خو ڤه‌دا لبن داره‌كا باهیڤێ، د وی نه‌هالێدا جوكه‌ك د چووك ئه‌و ژی د چوو سه‌ر زێ ( سێ ناڤ دانه‌مه بو ئه‌ڤێ جوكێ: ئاف شیراه، رودبار ككلیك، به‌رازگرد). كه‌رتێ شێروان و گه‌ردی ژێك ڤه‌دكر. و د ماوێ ئێڤاریدا ئه‌م سێ ده‌مژمێرا چوین دگه‌ل وێ جوكێ و وان نه‌هالێت ڤه‌كریدا و تیكێت ته‌نك هه‌تا ئه‌م گه‌هشتینه گوندێ هارونێ ل كه‌رتێ برادوست، و باراپتر ژ ئه‌وان گوندێن وان چیا پێكهاتینه ژ كه‌لهێن بچیك یێت ئاخێ و هه‌ر كه‌لهه‌كێ 4 یان 6 بورجێن زێره‌ڤانیێ هه‌بوون وئه‌ڤه ئه‌و جه بوون ئه‌وێت ئاغایێت بچویك د چونه تێدا و خوین دهاته رێتن د ده‌مێ شه‌ر دهاته كرن و خوین دهاته رێتن، و ل وێرێ مه گه‌له‌ك خێزانێت جوهیا دیتن هاتن و چوون دكر ژ گونده‌كی بو گونده‌كێ دیتر، و زه‌لامێن وانا شولێ زێرنگریێ و عه‌تاریێ دكر و خێزانێت كوردا هه‌تا ئه‌وێت توند ژی بخێرهاتن پێ دكر چنكی گه‌له‌ك زێر و جلكێت نوی یێت ژنكا نیشان ددان. و ل وێرێ گونده‌ك هه‌بوو د گوتنێ خانی ره‌ش (كانی ره‌ش) یا به‌رفره‌ه بوو لسه‌ر كوپكه‌كێ وان بوو ل هنداف گوندێ هارونێ ویا زه‌نگین بوو ب بیستان و زه‌ڤیا، و ئه‌و جهێ ئاكنجیبوونا سه‌روكێ كه‌رتێ برادوست بوو، ئه‌وا هه‌تا ب رێكه‌كا ژێهه‌ل ب ده‌مژمێره‌ك و نیڤا گه‌هشتینێ.
ژێده‌رێ به‌رێ، ل 465.
و رێزدار لایارد ی ئاخفتنا خو به‌رفره‌هكر و گوت: میر فه‌یزولاه به‌ك ی (فیچ الله بیك ) د ژووره‌كا به‌رفره‌ه ڤه دكه‌فته سه‌ر ستوینێت داری و یا ڤه‌كری بوو به‌رامبه‌ر نه‌هالێ و ل هنداف دیمه‌نه‌كێ بالكێش، به‌لێ ده‌رسوكا مه‌زنی ش كه‌شمیرێ خه‌ت خه‌تێن سپی وسوور بوو و یا مه‌زن بوو و دبیت مه‌زنترین ده‌رسوكا سه‌ری بوو مه دیتی ل كوردستانێ، به‌لێ جل و به‌رگێن وی ژ ئارمیشێ نه‌خشاندی یێ هویر و ماقویل بوو، و تشتێ زێده د ره‌شاتیا چاڤێت ویدا هندی كلێ چاڤا كربویێ، و ده‌وروبه‌رێن وی گه‌له‌ك زه‌لامێن ب چه‌ك هه‌بوون ب شێوازه‌كێ باش و جل و به‌رگێن وان د ماقویل بوون، و پێشوازیا مه كر هه‌ر وه‌كی پاشایێ چیایه، و هه‌ر چه‌نده ئه‌وی باج ددا د سالێن به‌رێدا بو توركا نێزیكی 8 فه‌ردێت پارا (35 جونه‌یه) ئه‌وی خو مه‌زندكر ب سه‌ربه‌خویه‌كا تمام، به‌لێ دگه‌ل هندێ خودشكاند بیێ دلێ خو بو ئاغایێ زێباریا كو ده‌ستهه‌لاتدارێ میسلێ ئه‌و كریه د بن سه‌رپه‌رشتیا ئاغایێ زێباریا دا، و دگه‌ل وێ ژی پێشوازیا قاسدێ ئاغایێ زێباریا (الملا ئاغا) گه‌له‌ك ب هوشیاری و نامێت نیعمه‌ت پاشا (ئاغایێ زێباریا) ئه‌وێت بو ئیناین خواندن، و وه‌كی هه‌می ئاغایێت چیای فارسی د ئاخفت و ئه‌ف زمانه یێ فه‌رمیه ل كوردستانێ بو نڤێسینا راپورتا و په‌رتوكا ژ بلی قورئانێ و هنده‌ك په‌رتوكێن دی یێن ئایینی ئه‌و ب زمانێ عه‌ره‌بی نه، به‌لێ زاراڤێ كوردی ئه‌و ژی له‌قه‌كه ژ فارسیێ و كێم جارا پێ دهێته نڤێسین ( یا دروست كو زمانێ كوردی زمانه‌كێ خێزانا ئاری یه و ئه‌و ژی هه‌روه‌كی زمانێ فارسی و نه زاراڤه‌كێ فارسیه). میر ما ب مه‌ڤه ئه‌م شه‌ڤه‌كێ بینه مێهڤانێت وی، به‌لێ مه تێشت دگه‌ل خوار و مه رێكا خو گرت هه‌تا ده‌مێ روژئاڤا بوونێ هه‌تا ئه‌م گه‌هشتینه كه‌لها پێگشنێ یا بچویك. و روژا دی ئه‌م بورین ل به‌ر كوپكێ سیری رش ( سه‌رێ ره‌ش) ب رێكا نه‌هالا خاباتا یان خه‌پنایا ب كلدانی.
ژێده‌رێ به‌رێ ل 464 – 465.
