نووسینی: بحري العرفاوي
هیجرەتی پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) لەشاری مەكەوە بۆ شاری مەدینە بووە ڕووداوێكی مێژوویی كە گۆڕانكاری گەورەی لەسەر ئاستی نیوەدوورگەی عەرەبی و پاشان جیهانیش هێنایە ئارا، ئەو هیجرەتە وە ڕووداوێكی هەڵاوێرد (إستثناء) دەمێنێتەوەو مێژوونووسان و زانایانی ئایینەكان و بیرمەندان و خاوەنی بیردۆزەكان خوێندنەوەی نوێی بۆ دەكەن، دەكرێت لێرەدا هەڵوەستە لەسەر هەندێك لەو واتایانەی هیجرەت بكەین:
- هیجرەتی حاڵ نەك هیجرەتی شوێن:
ئەو هیجرەتە تەنها دەرچوون نەبوو لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر، بەڵكو هیجرەت بوو لە ڕەوشێكەوە بۆ ڕەوشێكی دیكە، هیجرەتە لەژینگەیەكی داخراوی چەقبەستووەوە كە داب و نەریتێك تێیدا باوە عەقڵ قبوڵی ناكات و ناچێتە ژێر هیچ پێوەرێكی دانایی و لۆژیكی و، بنەمای هێز و باڵادەستی و زاڵبوون بەگوێرەی هۆزو دەمارگیری و ماڵ و سامان بەسەریدا زاڵ بوو.
هیجرەت لە ژینگەیەكەوە بوو كە ڕێگەی نەدەدا بە خستنەڕووی فیكرەی نوێ و بەهای تازەو ڕازی نەدەبوو بە دروستكردنی پەیوەندی نێوان مرۆڤەكان لەسەر بنەمای یەكسانی لە بەها مرۆییەكان و لەسەر بنەمای دادپەروەری و فەزیڵەتی سەربەستی، هەروەها ڕێگەی بەوە نەدەدا لەسەر بنەمای فەلسەفەی برایەتی و یەكترناسین و ئازادی گفتوگۆ لەگەل ئەو كەسانەدا بكرێت كە خۆیان بە سەرگەورە دەزانی.
هیجرەتی پێشتری هاوەڵانی پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) بۆ حەبەشە هیجرەتێكی هۆشیارانە بە تایبەتمەندییەكانی ئەو شوێنە و گیانی ئەو جێگایە بوو نەك تەنها ئاشنایەتی جوگرافیاو ڕەوشی سروشتی شوێنەكە، حەبەشە ژینگەیەكە ستەم لەكەس ناكرێت تێیدا، پادشایەكی لێیە لە بەهای پەیامی ئاسمانی نوێ كە بەهای یەكسانی و ئازادی و دادپەروەریی و عەقیدەی یەكخواناسییە نزیكترە.
- ئازایەتی و دانایی:
پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) دەیتوانی دەست بەمەكەوە بگرێت و لەوێ بمێنێتەوەو بەجێی نەهێڵێت و ئازایانە بەڕەنگاری قوڕەیش ببێتەوە و پەیامەكەی بۆیان بخاتە ڕوو وبەرگەی ئازارو ئەشكەنجەیان بگرێت و، بۆی هەبوو قبوڵی بكات لەوپێناوەدا گیان لەدەست بدات و ببێتە شەهید لەپێناوی خوای گەورەدا.
ئازایەتی واتای خۆخستنە نێو نەهامەتی نییە، بەڵكو ئازایەتی واتە بونیاتنانی هەڵوێستی دانایانەو بڕیاری ورد هەتا ئەگەر زۆرینەی خەڵكیش پێی ڕازی نەبن، ئازایەتی بریتی نییە لەبڕیارێك بەرەو تیاچوونت ببات، بەڵكو بوێری بریتییە لەو بڕیارەی بەرەو ئایندەو ڕووەو ژیانێكت ببات كە ئازادی و داهێنان و ئاوەدانكاریی مرۆیی تەواومەندی تێدا بێت.
پیشخستنی شەهیدبوون هەڵوێستێكی “تەمبەڵانەیە” پەلەكردنە لە ڕزگاربوونی تاك كە بەدەرچوونی خاوەنەكەی لە جەنگی پەیامەكە كۆتیای دێت و لە چاوەڕوانی بەهەشتی نەبڕاوەدا كە خوای گەورە بەڵێنی بەشەهیدان و تەقواداران و صالحەكان داوە پێیان ببەخشێت.
هۆشیاری قوڵی پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) وا لەخاوەنەكەی دەكات مكوڕ بێت لەسەر درێژەكێشانی “كاتی تێكۆشان” یاخود سەردەمی پەیامەكە كە تێیدا ڕووبەڕووی نەفامی و خۆپەرستی و خۆبەزلزانی و ڕق و كینە و خۆبەزلزانی و هەموو چاوگەكانی “كوفر” ببێتەوە كە “بێباوەڕییە”بەژیان و بەجوانی و بە ئازادی و بە دادپەروەریی و بە یەكسانی، ئەو خوایەی بێباوەڕەكان باوەڕیان پێی نییە لەبەر ئەوە نییە یەك خوایە، بەڵكو لەبەر ئەوەیە خۆبەزلزانی و خۆپەرستی و زاڵبوون و نەفامی و نەزانی و قۆستنەوەی هەژاران و بە كۆیلەكردنیانی قبول نییە.
- پەیام، كات و مرۆڤ:
هیجرەتی پێغەمبەر (درودی خوای لەسەر بێت) لەگەڵ ژمارەیەك لە هاوەڵانی بۆ شاری مەدینە بریتییە لە هیجرەت لەزەمەن، ئەویش هیجرەتە لە ئومێدو و لە ئایندە چونكە كەسێك خاوەنی ئومێدو دڵپڕ شەوق و متمانەی بەوە نەبێت ئایندەی لە ئێستای باشتر دەبێت توانای دەركردنی ئەو بڕیارەی نییە، باوەڕداری خاوەن پەیامبڕوای وایە جوڵەكەی لە زەمەندا بریتییە لە جوڵەی بەپیتكردن و داهێنان و بەرهەمهێنانی فیكرەو بەها، بریتییە لە جوڵە لەپەیوەندیی و مامەڵەكانی كە ئایندەیەكی پێشكەوتوتر و پاكتر بونیات دەنێت.
ئەو هیجرەتە هیجرەتی مرۆڤی ئازادیخواز بوو لەهەموو شێوەكانی دەمارگیری و خۆپەرستی هۆزگەری و داخرانی عەقیدەو تێڕوانین، چونكە مرۆڤ مەبەستی هەموو شەریعەت و ئایینەكانە و هەر ئەو بەهۆشیاریی و ئیرادەو خۆشەویستییەوە سەریدەخات، نەجاشی نیشانەیەكی مرۆیی ڕوون بوو لە شەوگاری تاری نەزانی و نەفامی و دەمارگیرییدا، منارەیەك بوو لە سەردەمێكی شارستانی و و مرۆیی و ڕۆحی ترسناكدا.
پەیامی محمد (درودی خوای لەسەر بێت) بریتییە لەپەیامی خوای گەورە بۆ مرۆڤەكان، پەیامی مرۆڤەكانیشە لەمێژوودا و بۆ ئەو ئایندەیەی كە موسڵمانان قۆرغی ناكەن و خۆیان ناسەپێنن بەسەر جیهاندا، بەڵكو ڕێنمایی خەڵكان دەكەن بەرەو جیهان و داوا دەكەن بەشدار بن لە مەعریفەكەی و لەناساندنی لەپێناوی ڕزگاركردنی تێكڕای مرۆڤایەتی لە ناڕەحەتی و بەلاڕێداچوون.
