پێداچوونه‌وه فه‌رمووده‌یی و فیقهی و فیكرییه‌كان”په‌ندو وانه‌كان له‌په‌تای كورۆنا”
نووسینی: د. محه‌مه‌د تاهیر به‌رزنجی
وه‌رگێڕانی: ڕێدار ئه‌حمه‌د
چه‌نده مه‌زنه ئه‌و واتایانه‌ی له‌م فه‌رمایشته‌ی خوای گه‌وره‌دا چه‌سپاون: (ولنبلونكم بشيء من الخوف والجوع ونقص من الأموال والأنفس والثمرات وبشر الصابرين )( سورة البقرة:155)، واته: (به‌دڵنیایی تاقیتان ده‌كه‌ینه‌وه به‌كه‌مێك له ترس و برسێتی و كه‌می ماڵ و سامان و نه‌فس و به‌ربووم، مژده به‌و كه‌سانه‌ی له‌كاتی ئه‌و به‌ڵاو موسیه‌تانه‌دا ئارامگرن).
كۆمه‌لگای چاكیش تاكه‌كانی تووشی نه‌خۆشی و مردن و برسێتی ده‌بن…
چه‌ند مه‌زنن ئه‌و ئایه‌تانه‌ی خوای گه‌وره‌و ئه‌و فه‌رمودانه‌ی پێغه‌مبه‌ر كه باس له‌سوننه‌كانی خوای گه‌وره له گه‌ردووندا ده‌كه‌ن… واتای مه‌زن و حه‌قیقه‌تی گه‌وره به‌رده‌ربڕینی ڕوونی كاریگه‌رو جوان ده‌خه‌نه ڕوو…
پێش ئه‌وه‌ی بچینه ناو لێكدانه‌وه‌ی سه‌نه‌دو مه‌تنه‌وه ده‌ڵێین: سوننه‌نه‌كانی خوای گه‌وره له‌دروستكراوه‌كانیدا به‌ده‌قی قورئانی پیرۆز و فه‌رمووده‌ی صه‌حیح چه‌سپاوه.
ناكرێت باسی ئه‌و حه‌قیقه‌تانه بكه‌ین كه په‌یوه‌ندارن به ئیمانه‌وه به‌فه‌رمووده‌ی لاواز كه زانایان بۆچوونی جیاوازیان سه‌باره‌ت به‌ڕاستكردنه‌وه‌ی هه‌بێت، له نێویشیاندا ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی تایبه‌ته به‌م بابه‌ته‌مان.
له‌م ڕۆژانه‌دا زۆرجار گوێمان له وتاربێژ و بانگخوازه به‌ڕێزه‌كان ده‌بێت له‌سه‌ر مینبه‌ره‌كانه‌وه باسی بڵاوبوونه‌وه‌ی ناڕه‌حه‌تی ده‌كه‌ن، تا بڵێن فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ر پێش چوارده سه‌ده ئاماژه‌ی به بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تا كردووه، ته‌نها به‌وه‌نده واز ده‌هێنن كه بڵێن فه‌رمووده‌كه له‌لایه‌ن ئه‌لبانییه‌وه ڕاستكراوه‌ته‌وه، پاشان ده‌ست ده‌كه‌ن به لێدانی پشتی نوێژخوێنان تا هه‌ندێك بانگخوازی ناسراو گه‌یشتوونه‌ته ئه‌و ڕاده‌یه‌ی بڵێن خوای گه‌وره ده‌رگای مزگه‌وته‌كانی به‌ڕووی موسڵمانه‌كاندا داخستووه و له‌ماڵه‌كانی خۆی ده‌ریكردوون، وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه خۆیان كردبێته بریكاری په‌روه‌ردگاری جیهانیان، په‌نا به‌خوا.
بۆ ئه‌وانه وا باشتر بوو هه‌وڵی ئه‌وه بده‌ن به بڕێك ئومێدی به‌زه‌یی و شیفای خوای گه‌وره یارمه‌تیان خه‌ڵك بده‌ن تا دروونیان به‌رز بێت و گه‌شبینیان زیاتر بكات، به‌وه‌ش به‌شداربن له‌به‌هێزكرتنی تونای به‌رگرییاندا… به‌هه‌رحاڵ برایانی وه‌ك شێخ عه‌یاش و جگه له‌ویش وه‌ڵامی ئه‌و جۆره كه‌سانه‌یان به‌جوانی دایه‌وه، خوای گه‌وره به‌باشترین شێوه پاداشتییان بداته‌وه.
لێكۆڵینه‌وه له سه‌نه‌د و مه‌تنه‌كه‌ی
له‌عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ره‌وه: (لمْ تَظْهَر ْالْفَاحِشَةُ فِي قَوْمٍ قَطُّ حَتَّى يُعْلِنُوا بِهَا إِلا فَشَا فِيهِمْ الطَّاعُونُ وَالأَوْجَاعُ الَّتِي لَمْ تَكُنْ مَضَتْ فِي أَسْلافِهِم الَّذِينَ مَضَوْا وَلَمْ يَنْقُصُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ إِلا أُخِذُوا بِالسِّنِينَ وَشِدَّةِ الْمَئُونَةِ وَجَوْرِ السُّلْطَانِ عَلَيْهِمْ وَلَمْ يَمْنَعُوا زَكَاةَ أَمْوَالِهِمْ إِلا مُنِعُوا الْقَطْرَ مِنْ السَّمَاءِ وَلَوْلا الْبَهَائِمُ لَمْ يُمْطَرُوا …). واته: (خراپه و خراپه‌كاری له گه‌لێكدا ده‌ركه‌وتبێت و به‌ئاشكرا ئه‌نجامیان دابێت ئه‌وابه‌هۆیه‌وه تاعون و ناڕه‌حه‌تی وا له‌نێویاندا بڵاو بووه‌ته‌وه، كه له‌ناو باوباپیرانیان كه پێشتر ژیاون ئه‌وه نه‌بووه، كێشان و پێوانه‌یان به ناته‌واوی كردبێت ئه‌واتووشی بێ بارانی و وشكه‌ساڵی و كه‌م ئاوی و كه‌می ڕۆزی و خواردن و سته‌می فه‌رمانڕوایانیان بوون، زه‌كاتیشیان له سامانه‌كه‌یان نه‌دابێت ئه‌وا له‌باران بێبه‌ش بوون، ئه‌گه‌ر له‌به‌ر گیانله‌به‌ران نه‌بووایه ئه‌وا بارانیان بۆ نه‌ده‌باری…).
(ئیبن ماجه و جگه له‌ویش فه‌رمووده‌كه‌یان له‌ڕێگه‌ی خالیدی كوڕی یه‌زیدی كوڕی ئه‌بی مالیك، ئه‌ویش له‌باوكیه‌وه، له ئه‌بی رباح و، له‌عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ره‌وه گێڕاوه‌ته‌وه).
سه‌نه‌دی فه‌رمووده‌كه
دوو عیله‌ت له‌سه‌نه‌دی ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌دا هه‌یه:
یه‌كه‌میان: پچڕان هه‌یه له‌نێوان (عطاء) و (ابن عمر)دا (خوا لێیان ڕازی بێت)، شێخی بوخاری عه‌لی كوڕی مه‌دیه‌نی و جگه له‌ویش وتوویانه: (عطاء) (ابن عمر) بینیووه به‌ڵام له‌وه‌وه گوێی لێ نه‌بووه.
دووه‌میان: (خالید كوڕی یه‌زید) ئه‌گه‌ر به‌ته‌نها هاتبێت كه‌س نایكاته به‌ڵگه، ئه‌حمه‌دی كوڕی حه‌نبه‌ل ده‌ڵێت: (خالید كوڕی یه‌زید كوڕی ئه‌بی مالیك): هیچ نییه.
پوخته‌ی قسه‌م ئه‌وه‌یه سه‌نه‌دی ئه‌م فه‌رمووده‌یه لاوازه، له‌چه‌ند ڕێگه‌یه‌كه‌وه گێڕدراوه‌ته‌وه كه هه‌موویان زۆر لاوازن، له‌هه‌ندێ ڕێگه‌ی تریشه‌وه هاتووه كه ئه‌و ڕێگایانه‌ش (منكر الحدیث) یان (مجهول)ن ئه‌مانه‌ش ته‌نها لاوازی فه‌رمووده‌كه زیاتر ده‌كه‌ن.
ئه‌مه له‌ڕووی سه‌نه‌ده‌وه (به‌كورتی)، له‌ڕووی مه‌تنیشه‌وه
له‌ڕاستیدا تووشبوون به‌ناڕه‌حه‌تی له‌باره‌ی پیاوچاكانه‌وه هاتووه، بگره هه‌ندێجار نیشانه‌ی خۆشه‌ویستی خوای گه‌وره‌یه بۆیان، خوای گه‌وره به‌هاوه‌ڵانی پایه‌به‌ر‌ز و ئه‌وانه‌ی پاش ئه‌وان ده‌فه‌رمووێت: (ولنبلونكم بشيء من الخوف والجوع ونقص من الأموال والأنفس والثمرات وبشر الصابرين )( سورة البقرة:155).
له فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحیشدا هاتووه: ((أخرجه الحافظ الترمذي رحمه الله عن سعد بن أبي وقاص رضي الله عنه قال قلتُ: يا رسولَ اللَّهِ، أيُّ النَّاسِ أشدُّ بلاءً؟ قال: الأنبياءُ ثمَّ الأمثلُ فالأمثَلُ، فيُبتلى الرَّجلُ على حسْبِ دينِه، فإن كانَ في دينهِ صلبًا اشتدَّ بلاؤُهُ، وإن كانَ في دينِهِ رقَّةٌ ابتليَ على حسْبِ دينِه، فما يبرحُ البلاءُ بالعبدِ حتَّى يترُكَهُ يمشي على الأرضِ ما عليْهِ خطيئةٌ. (( سنن الترمذي ح 2509)) وقال حسن صحيح.))
ترموزی (به‌ڕه‌حمه‌ت بێت) له‌سه‌عدی كوڕی ئه‌بی وه‌قاصه‌وه (خوا لێی ڕازی بێت) هێناویه‌تی، ده‌ڵێت وتم: ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا، كێ زیاتر تووشی نه‌هامه‌تی ده‌بێت؟ فه‌رمووی: پێغه‌مبه‌ران، دوای ئه‌وانیش پیاوچاكان و دوای ئه‌وانیش باشه‌كان، مرۆڤ به‌ڕاده‌ی ئاییندارییه‌كه‌ی تووشی نه‌هامه‌تی ده‌بێت، ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئایینداریه‌كه‌ی دامه‌زراو بێت ئه‌وا ناڕه‌حه‌تیه‌كه‌ی توند ده‌بێت، ئه‌گه‌ر له‌ئایینداره‌یه‌كه‌یدا لاوازی (نه‌رمیی) هه‌بوو ئه‌وا به‌گوێره‌ی ئایینداریه‌كه‌ی تووشی نه‌هامه‌تی ده‌بێت، هێشتا مرۆڤ گیرۆده‌ی به‌ڵا و ناڕه‌حه‌تی ده‌بێت هه‌تا خوای گه‌وره لێی خۆش ده‌بێت و ئه‌و گوناهانه‌ی هه‌یبووه نامێنێت)).
هاوه‌ڵانی موهاجیر (خوا لێیان ڕازی بێت) پێشتر بۆماوه‌ی چه‌ند ساڵێك له دۆڵی به‌نی تاڵبدا گه‌مارۆ درابوون، له‌كاتێكدا ئه‌وانه باشترین هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا بوون (درودی خوای له‌سه‌ر بێت)، به‌هه‌مان شێوه سوپای هاوه‌ڵان (خوا لێیان ڕازی بێت)به سه‌ركردایه‌تی ئه‌مینی ئومه‌ت ئه‌بوعوبه‌یده، خۆخراپه‌كاریش له‌نێویاندا بڵاو نه‌بووبووه‌وه و به‌ئاشكرا باسی بكه‌ن، حاشا ئه‌وه له‌وان ناوه‌شێته‌وه، به‌ڵكو ئه‌وان له‌پاش پێغه‌مبه‌ران باشترین مرۆڤه‌كان بوون، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به په‌تای تاعون له عاموس مردن، به‌مه‌ش بوونه یه‌كه‌مین ده‌سته‌ی ئومه‌ت كه به‌په‌تا بمرن.
به‌هه‌مان شێوه هاوه‌ڵانی پایه‌به‌رزی پابه‌ند به‌زه‌كاتدان، پێغه‌مبه‌ری خواش وه‌فاتی كرد و سێ شه‌و له‌سه‌ر یه‌كسكی تێر نه‌بووه، باوك و دایكم به‌قوربانی بن كاتێ وه‌فاتی كرد قه‌ڵغانه‌كه‌ی به بارمته لای جوله‌كه‌یه‌ك بوو، هه‌روه‌ك له صه‌حیحدا هاتووه.
هه‌روه‌ها هاوه‌ڵان له‌ساڵی خۆڵه‌مێشی(عام الرمادة)دا، له سه‌رده‌می گه‌وره‌مان عومه‌ری كوڕی خه‌تاب (خوا لێی ڕازی بێت) تووشی برسێتی و وشكه‌ساڵی بوون، هه‌رچه‌نده زه‌كاتیان ده‌دا، دادپه‌روه‌ری فاروق و ئه‌و هاوه‌ڵانه‌شی له‌ده‌وروبه‌ری بوونی هه‌بوو.
لێره‌دا بۆ ئه‌مه ده‌قێكی ڕاشكاو له (صه‌حیحی بوخاری) ده‌كه‌مه به‌ڵگه، به‌و ئومێده‌ی ده‌روونی ئه‌و كه‌سانه ئارام بكاته‌وه، ئه‌گه‌ر په‌تا له‌و گه‌لانه‌ی نه‌ماون ئه‌شكه‌نجه بوو ببێت، ئه‌وا به‌هاتنی پێغه‌مبه‌ری سۆزو ڕه‌حمه‌ت بووه‌ته ڕه‌حمه‌ت، وه‌ك دایكی باوه‌ڕداران خاتوو عائیشه‌ی هاوسه‌ری پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت)باسی ده‌كات، پرسیاری كردووه له پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) له‌باره‌ی تاعونه‌وه،پێغه‌مبه‌ر (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) هه‌واڵی پێداوه: (أنه كان عذابا يبعثه الله على من يشاء فجعله اللهرحمة للمؤمنين فليس من عبد يقع الطاعون فيمكث فيبلده صابرا يعلم أنه لن يصيبه إلا ما كتب الله له إلاكان له مثل أجر شهيد).
واته: (پێشتر ئه‌وانه سزا بوون، خوای گه‌وره بۆ سه‌ر هه‌ركه‌س بیویستایه ڕه‌وانه‌ی ده‌كرد، به‌ڵام خوای گه‌وره كردیه ڕه‌حمه‌ت بۆ باوه‌ڕداران، هه‌ركه‌س تووشی تاعون ببێت و له‌شوێنی خۆی ئارام بگرێت و بزانێت هه‌ر شتێ خوا بۆی نه‌نووسیبێت تووشی نابێت، ئه‌وا وه‌ك پاداشتی شه‌هیدی بۆ هه‌یه).
ئه‌و په‌ند و وانانه‌ی له‌په‌تای جیهانی‌ڤایرۆسی كورۆنا وه‌رده‌گیرێت
یه‌كه‌م:
ده‌سه‌ڵاتدارانی وڵاتانی جیهانی ئیسلامی چاو بگێڕنه‌وه به‌سیاسه‌تی ته‌ندروستی و ئابووری و بیركردنه‌وه‌یان له‌م ئایه‌ته‌ی قورئانی پیرۆز: (ظهر الفساد في البر والبحر بما كسبت أيدي الناس)(الروم:41) واته: (ئاشوب و فه‌ساد و خراپه‌كاری له‌وشكانی و ده‌ریادا به‌هۆی كرده‌وه‌ی مرۆڤه‌كانه‌وه ده‌ركه‌وت)، چونكه زۆربه‌ی سیاسه‌ته‌كانی حكومه‌ته‌كان (گشتاندن ناكه‌م) له زۆربه‌ی وڵاتانی جیهاندا، ئیتر وڵاتانی ئیسلامی بێت یان جگه له‌وان، بۆ ڕووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ی به‌ڵایه‌كی ئاوه‌ها ئاماده نه‌بوو.
هه‌روه‌ك مێژوونووسی پزیشكیی فرانك سنودن به ڕۆژنامه‌ی نییۆركی ڕاگه‌یاند: (په‌تاكان شتێكی هه‌ڕه‌مه‌كی نین به‌شێوه‌یه‌كی چاوه‌ڕان نه‌كراو و به‌بێ ئاگادار نه‌كردنه‌وه‌ی پێش وه‌خته تووشی كۆمه‌ڵگاكان ببێت. به‌ڵكو به‌پێچه‌وانه‌وه، په‌تاكان ده‌رئه‌نجامی خاڵه لاوازه‌كان و ناواخنی ناته‌واوییه تایبه‌ته‌كانی هه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك ده‌رده‌كه‌ون).
ده‌ڵێین بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تای كورۆنا ڕاده‌ی مه‌ترسی ئه‌و دابه‌زیینه به‌دوای یه‌كدا هاتووانه‌ی ساڵانه‌ی بودجه خزمه‌تگوزارییه ته‌ندروستیه‌كان و توێژینه‌وه ته‌ندروستیه‌كان و نه‌هێشتنی پشتیوانی چاودێری ته‌ندروستی بۆ ده‌رخستین كه بووه هۆی ده‌ركه‌وتنی كه‌مبوونه‌وه‌ی زۆری توانا پزیشكییه ڕاهێنراوه‌كان و كه‌ره‌سته خۆپارێزییه پێویسته‌كان، ئه‌مه‌ش هۆكارێك بوو له‌هۆكاره‌كانی خێرا بڵاوبوونه‌وه‌ی نه‌خۆشیه‌كه.
حكومه‌ت و تاكه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان وازمان له یارمه‌تیدانی چاودێری ته‌ندروستی و توێژینه‌وه‌ی زانستی هێناوه…
لێكۆڵه‌ری ئیسپانی له‌زانسته‌كانی چاره‌سه‌ردا، ڕوو له حكومه‌تی ئیسپانی ده‌كات و ده‌ڵێت: ئێوه مانگانه هه‌زارو هه‌شت سه‌د یۆرۆتان بۆ ئێمه‌ی توێژه‌ران ته‌رخان كردووه، له‌كاتێكدا مانگانه بۆ یاریزانانی خولی ئیسپانی ملیۆنێك یۆرۆتان ته‌رخان كردووه… زیاتر له‌وه‌ی ئه‌و خاتوونه لێكۆڵه‌ره وتوویه‌تی ئێمه له‌وڵاتانی ئیسلامی و عه‌ره‌بی توێژه‌رانمان فه‌رامۆش كردووه، له‌هه‌ژاریدا ده‌مرن، له‌كاتێكدا پاره‌یه‌كی بێشومارتان بۆ ئاهه‌نگه‌كانی به‌رنامه‌ی عه‌ره‌ب ئایدۆڵ و زه‌فۆیس به شێوه عه‌ره‌بییه ئه‌وروپیه‌كه‌ی ته‌رخان كردووه، زیاده‌ڕۆیتان كردووه له‌كڕین و كه‌ڵه‌كه‌كردنی چه‌نده‌ها ته‌ن چه‌كی وێرانكه‌ر، دواتریش ئه‌م چه‌كانه بۆ كوشتنی گه‌لانی ئومه‌تی ئیسلامی تێیدابه‌كارهێناوه، له‌ڕۆژهه‌ڵات تا ڕۆژئاوا، له‌باكووریه‌وه تا باشووری، له‌گه‌ڵ بڵاوكردنه‌وه‌ی مه‌رگ و كوشتار و خوێنڕشتن و وێرانكردنی زیاتر ژێرخانی كه خۆی له‌خۆیدا بێكه‌ڵك بوو، له‌گه‌ڵ به‌فیڕۆدانی سامانی گشتی و په‌رتكردنی سامانه‌كان له‌بری گرنگیدانی ڕاسته‌قینه به‌مه‌ڵبه‌نده‌كانی توێژینه‌وه‌ی زانستی و گرنگیدان به ته‌ندروستی گشتی و ڕۆشنبیریی ته‌ندروستی و كۆمه‌ڵگه‌یی… پاشان كاتێ واده‌ی ده‌ركه‌وتنی په‌تاكه‌ش هات له‌سه‌ر‌تادا بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تاكه‌تان له‌خه‌ڵكی شارده‌وه (هه‌روه‌ك به‌رپرسانی یه‌كێتی ئه‌وروپاو به‌رپرسانی ڕێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی و ڕێكخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی تر ئه‌وه‌یان ڕاگه‌یاند)، دواتریش كه‌مته‌رخه‌مبوون له ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یدا به‌ماوه‌یه‌كی كورت، هه‌موو ئه‌مانه به‌شیكی كه‌مه له‌و به‌شه زۆره‌ی گه‌نده‌ڵی دارایی و كارگێڕی و ئه‌خلاقی به‌رهه‌می ده‌ستی ئاده‌میزاده‌كان!!!
جارێكی تریش دووباره‌ی ده‌كه‌ینه‌وه‌و ده‌ڵێن، له‌ڕووكاره‌كانی ئه‌م گه‌نده‌ڵییه لاوازی مه‌ڵبه‌نده‌كانی توێژینه‌وه‌ی زانستی و داته‌پینی خزمه‌تگوزارییه ته‌ندروستیه‌كان و له‌ناوچوونی ئاماده‌یی دامه‌زراوه ته‌ندروستییه‌كانه بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تایه‌كی وه‌ك كورۆنا هه‌تا گه‌یشته قۆناغی له‌ناوبه‌ر و به‌هه‌زاره‌ها كه‌س بوونه قوربانی نه‌خۆشیه‌كه‌و هه‌ژاری و كه‌می ڕۆشنبیریی ته‌ندروستی، له‌كاتێكدا پێغه‌مبه‌ری خوا (درودی خوای له‌‌سر بێت) فه‌رمانبه‌ده‌ستانی له‌باره‌ی ته‌ندروستی خه‌ڵكییه‌وه (ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ به ئاسایشی ئاو و ته‌ندروستی و خۆراك ده‌ناسرێت)ئاگادار كردووه‌ته‌وه، له‌سه‌رده‌می مه‌دینه‌دا ئه‌وه‌ی له توانایدا بوو ئه‌نجامیدا هه‌تا ئاوی پاك و شیاو بۆ خواردنه‌وه دابین بكات و فه‌رمایشته به‌ناوبانگه‌كه له‌باره‌یه‌وه فه‌رموو، هه‌روه‌ك له صه‌حیحی بوخاریدا هاتووه: (مَنْ يَحْفِرْ بِئْرَ رُومَةَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَحَفَرَهَا عُثْمَانُ) واته: (هه‌ركه‌س بیری رومه لێ بدات ئه‌وا به‌هه‌شتی بۆ هه‌یه، ئه‌وه‌بوو عوسمان ئه‌و بیره‌ی لێدا) به‌ده‌ربڕینێكی تریش هاتووه: (مَنْ يَشْتَرِي بِئْرَ رُومَةَ فَيَكُونُ دَلْوُهُ فِيهَا كَدِلَاءِ الْمُسْلِمِينَ فَاشْتَرَاهَا عُثْمَانُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ) واته: (هه‌ركه‌س بیری ڕومه بكڕێت ئه‌وا هه‌ر سه‌تڵێكی تێیدا وه‌ك سه‌تڵی موسڵمانان وایه، ئه‌وه بوو عوسمان كڕی).
منیش (كه نووسه‌ری ئه‌م بابه‌ته‌م) خۆم و هیچ به‌رپرسێك له‌به‌رده‌م خوای گه‌وره‌دا جیا ناكه‌مه‌وه، ههموومان له كه‌شتییه‌كداین له‌م نه‌هامه‌تیه و،ناڕه‌حه‌تییه به‌دوای یه‌كدا هاتووه‌كانی تریش كه بهسهر ئومه‌تی ئیسلامی و مرۆڤایه‌تیدا دێن، ههموومان له‌به‌رده‌م خوای گه‌وره‌دا به‌رپرسین له‌هه‌ر مرۆڤێك ده‌كوژرێت و له‌هه‌ر دڵۆپه خوێنێك ده‌ڕژێت و له‌هه‌ر ماڵێك وێران ده‌كرێت و له‌هه‌ر سامانێك به‌فیڕۆ ده‌درێت،هه‌ریه‌كه به‌گوێره‌ی به‌رپرسیارێتی و تواناكانی هه‌رچه‌ند كه‌م یان زۆر بێت. (هه‌مان قسه‌ی وه‌رده‌گیرێت یان خاوه‌ن قه‌ڵه‌مه یان وتاربێژی زانایه یان ڕاگه‌یاندنێكی كارا یاخود پێگه‌یه‌كی هه‌یه خه‌ڵكانی زۆر سه‌یری ده‌كه‌ن یان پزیشكێكی لێهاتووه یا پێگه‌یه‌كی حكومی هه‌یه یان یان یان).
دووه‌م:
یه‌كێك له‌مه‌زنییه‌كانی خوای گه‌وره‌و توانای ئه‌وه‌یه هه‌ندێكجار نهێنی خۆی ده‌خاته لاوازترین دروستكراوه‌كانیه‌وه، بوونه‌وه‌رێكی میكرۆسكۆپی كه به‌چاوی سه‌ر نابینرێت به‌شێوه‌كی كوژه‌ر له سیسته‌می ته‌ندروستی جیهانی و ئابووری جیهانی ده‌دات، لاوازی و بێتوانایی سیسته‌می ته‌ندروستی و خۆپارێزیمان بۆ ده‌ركه‌وت، هه‌روه‌ك چه‌ندین به‌رپرسی وڵاتانی ئه‌وروپی و عه‌ره‌بی دانیان پێدانا، هه‌ر موسیبه‌تێك تووشی بڕواداران ببێت به‌ویستی خوای گه‌وره ده‌بێته كه فاره‌تی گوناهه‌كانیان و ئاگاداركه‌ره‌وه‌یان له بێئاگاییان و پاڵنه‌رێك بۆ به‌خۆداچوونه‌وه‌یان و گه‌شه‌پێدانی توانا و ئامرازه‌كانیان، بۆ ئه‌وانه‌شی باوه‌ڕدار نین ئه‌وا له‌ڕوانگه‌ی به‌ئاگاهێنانه‌وه‌یانه تا به‌شوێن ئایینی حه‌ق و ڕێگای ڕاستدا بگه‌ڕێن، خوای گه‌وره ڕاستی فه‌رمووه: (فأخذناهم بالبأساء والضراء لعلّهم يتضرعون)( سورة الأنعام: 42)، واته: (تووشی ناڕه‌حه‌تی و زیانمان كردن به‌ڵكو بگه‌ڕێنه‌وه بۆ لای خوای گه‌وره).
سێیه‌م:
ده‌ركه‌وتنی ساخته و درۆی بانگه‌شه‌كارانی مافه‌كانی مرۆڤ، ئه‌وانه‌ی خاوه‌ن پرۆژه‌ی داگیركاری گه‌وره‌ن،وه‌ك: چین و ئه‌مریكا و ڕوسیا، ئه‌و تۆمه‌تانه‌شی ئه‌ووڵاتانه هه‌ر ڕۆژه‌و ئاراسته‌ی یه‌كتری ده‌كه‌ن، ئه‌و هه‌وڵه دزێوانه ئاشكرا ده‌كات كه له‌تاقیگه‌كانی توێژینه‌وه‌كانیادا بۆ گۆڕینی دروستكراوانی خوا به ئه‌نجامدانی كاریگه‌ری جینی له‌سه‌ر ڤایرۆسه‌كانی نه‌خۆشی ده‌درێت تا ببێته له‌نابه‌ر، دواتریش هه‌وڵی بڵاو كردنه‌وه‌ی له نێو خه‌ڵك و ئه‌نجامدانی تاقیكردنه‌وه له‌سه‌ر گیانی مرۆڤه بێتاوانه‌كان، ئه‌و تۆمه‌تانه‌ی چین ئاراسته‌ی ئه‌مریكای ده‌كات، دواتریش تۆمه‌تباركردنی پرۆفیسۆرێكی زانكۆی هارفارد له‌لایه‌ن ئه‌مریكاوه‌به‌یارمه‌تیدانی وڵاتی چین به‌شیكی كه‌می ئه‌وه‌یه كه تاقیكردنه‌وه قێزه‌ونه‌كانیان له‌بواری شه‌ڕی بایلۆژی قێزه‌وندا ده‌یشارنه‌وه كه عاقڵمه‌ندانیان چه‌ندین ساڵه هۆشداریان له‌باره‌یه‌وه داوه، به‌ڵام كه‌س گوێ ناگرێ.
چواره‌م:
ئێمه وه‌ك نه‌خۆشانی تووشبوو له‌سه‌رمانه به‌دوای چاره‌سه‌ری پزیشكیدا بگه‌رێین، وه‌ك پزیشكان و زانایانیش له‌سه‌رمانه به‌شوێن ده‌رمانی كارتێكه‌ر بۆ ئه‌م نه‌خۆشیه بگه‌ڕێین، به‌وه‌ش گوێڕایه‌ڵی فه‌رمانی پێغه‌مبه‌ر بووین: ((تَدَاوَوْا عِبَادَ اللَّهِ، فَإِنَّ اللَّهَ لَمْ يَضَعْ دَاءً إِلَّا وَضَعَ مَعَهُ شِفَاءً إِلَّا الْهَرَمَ)) (وصحح النووي إسناده في المجموع 107/5)، واته: (ئه‌ی به‌نده‌كانی خوا ده‌رمان به‌كار بهێنن، چونكه خوای گه‌وره هیچ نه‌خۆشیه‌كی دانه‌ناوه چاره‌سه‌ره‌كه‌شی دانه‌نابێت جگه له‌پیربوون). له‌هه‌ردوو صه‌حیحه‌كه‌شدا له‌ئه‌بوهوره‌یره‌وه ده‌گێڕنه‌وه وتوویه‌تی: پێغه‌مبه‌ری خوا (درودی خوای له‌سه‌ر بێت) ده‌فه‌رمووێت: (ما أنزل الله داءا إلا أنزل له شفاءا) (صحيح البخاري ح 5678)، واته: (خوای گه‌وره هیچ نه‌خۆشییه‌كی نه‌ناردووه چاره‌سه‌ریه‌كه‌شی بۆ نه‌ناردبێت).
له‌چاوگه‌ی ئه‌م فه‌رمایشته‌ی خوای گه‌وره‌وه: (ولا تبخسوا الناس أشياءهم)( سورة: هود85) واته: (شتی خه‌ڵك به‌كه‌م سه‌یر مه‌كه‌ن). ده‌ڵێین: دامه‌زراوه‌ی ته‌ندروستی له وڵاتی چین توانی بهسهر بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تاكه‌دا لانی كه‌م له شوێنه سه‌ره‌كییه‌كه‌ی و له‌سه‌ره‌‌تاشدا به‌دروستكردنی پێكوته (لقاح) سه‌ركه‌توو بوو، پێویسته پزیشكه‌كانمان و توێژه‌ره‌كانمان له‌ڕووی زانسته ته‌جریبیه‌كانه‌وه زۆریان لێووه فێر ببن.
پێنجه‌م:
به‌هه‌ندێك له‌ڕۆڵه‌كانمان ده‌ڵێین به‌سیه‌تی لێدان له‌جه‌ماوه‌ر و گومانكردن له عه‌قیده‌یان، به‌سیه‌تی داڕوخانی ڕۆحی و فیكری، كاتێ ده‌ڵێن ئه‌وروپا گه‌یشته سه‌رمانگ و له‌مه‌ریخیش پاش چه‌ند ڕۆژێكی تر نیشته‌جێ ده‌بێت، به‌ڵام له وڵاتانی ئیسلامی هه‌تا ئێستاش پایه‌كانی خۆپاككرده‌نه‌وه و بنه‌ماكانی پاكوخاوێنی و ده‌ستنوێژگرتن و پاكژكردنه‌وه‌ی ماڵه‌كان و دووركه‌وتنه‌وه له‌پیسیه‌كانین ده‌خوێنین، به‌وانه ده‌ڵێین ئه‌ی بۆچی ڕێكخراوی ته‌ندروستی جیهانی ئێستا داوای شۆردنی ده‌سته‌كان له ڕۆژێكدا چه‌ندینجارو پاككردنه‌وه‌ی ماڵ و شوێنه‌كانی كاركردن ده‌كات؟!.
شه‌شه‌م:
گونجاوی فیقهی ئیسلامی به ئوصول و به‌ڵگه‌كانیه‌وه له‌گه‌ڵ گۆڕانی كات وسه‌رده‌مه‌كاندا، هه‌روه‌ك له قه‌لاچۆكردنی بڵاوبوونه‌وه‌ی په‌تای (وه‌ك له‌ماڵ مانه‌وه‌ی ته‌ندروستی و ڕێگرتن له‌چوونی ئه‌وانه‌ی ساغن بۆ لای تووشبووان به‌نه‌خۆشیه‌كه و سووربوون له‌سه‌ر پاكوخاوێنی و نوێژكردن له سه‌فه‌ر و ماڵه‌وه‌شدا)، جگه له‌مانه‌ش ئه‌وه‌ی به‌به‌ڵگه‌ی ته‌ندروستی و مه‌قاصیده به‌رزه‌كان هاتوون، ئێمه‌ش له‌سه‌رمان پێویسته چاودێری فه‌تواكانی ئه‌هلی عیلمی سه‌رده‌مه‌كه‌مان بكه‌ین و گوێڕایه‌ڵی ئامۆژگاری پزیشكه‌كان و به‌رپرسانی قه‌لاچۆكردنی ئه‌م په‌تایه ببین.
له‌كۆتاییدا ده‌ڵێم: ئه‌گه‌ر ئه‌م قسانه‌م پێكابووی ئه‌وا له‌خوای گه‌وره‌وه‌یه، گه‌ر هه‌ڵه‌ش بوون ئه‌وا له‌منه‌وه‌یه‌و داوای لێخۆشبوون له‌خوای گه‌وره ده‌كه‌م.
