هەڵە باوەکان بۆ ڕاڤەى بەشێک لە فەرمودەکان

فەرمودەى حەوتەم

«لَوْلاَ حَوَّاءُ لَمْ تَخُنْ أُنْثَى زَوْجَهَا الدَّهْرَ»

ئەم فەرمودە شيرينە پێويستى بە تێڕامان و هەڵوەستە لەسەر كردن هەيە؛ چونكە ئەوەى بڵاوە ئەوەيە: دايە گەورەمان (حەوا)، باوە گەورەمان (ئادەم)ى لە خشتە بردووە. وە هەر ئەويش گوناهەكەى لەبەرچاو ڕازاندۆتەوە، تاكو ئەنجامى بدات و لە بەرى درەختەكە بخوات. بەم پێيەش گەر (حەوا) نەبوايە، (ئادم) و نەوەكانى تا هەتايە لە خێر و خۆشى بەهەشتدا دەمانەوە!!

بەڵام وەك دەردەكەوێت ئەم تێڕوانينە لەجێی خۆی نییە و، هەقيقەتى ڕوداو و بابەتەكە جۆرێكيترە.

بڕگەى يەكەم

دەق و واتاى فەرموەدەكە

(ئەبو هورەيرە، خودا لێى ڕازى بێت) لە پێغەمبەرەوە دەگێڕێتەوە، كە فەرمويەتى: «لَوْلاَ حَوَّاءُ لَمْ تَخُنْ أُنْثَى زَوْجَهَا الدَّهْرَ». واتە: ئەگەر (حەوا) نەبوايە، هەرگيز هيچ مێينەيەك ناپاكى لە هاوسەرەكەى نەدەكرد.

بڕگەى دووەم

پلەى فەرمودەكە

فەرمودەكە هەريەك لە پێشەوايان (بوخارى) بە ژمارە: (٣٣٠). وە (موسليم)، بە ژمارە: (٣٧٢٣) ريوايەتيان كردووە و، فەرمودەيەكى صەحيحە.

بڕگەى سێيەم

واتاى دروستى فەرمودەكە

لەلايەن زانايانەوە چەند خوێندنەوەيەكى جياواز بۆ فەرمودەكە كراوە، گونجاوترين و تەباترينيان لەگەڵ دەقەكانى ديكە، ئەمەيە كە بەشێكيان فەرمويانە: مەبەست لە ناپاكى «لَمْ تَخُنْ» واتا بەد و بێزراوە باوەكە نييە. بەڵكو مەبەست ئەوەيە (حەوا) ئامۆژگارى (ئادەم)ى نەکردووە و، هەوڵى نەداوە بگێڕێتەوە و، لە خواردنى درەختەكە پەشیمانى بکاتەوە.

لەو بارەوە شێخ (ئيبن حەجەر) فەرمويەتى: ((فَمَعْنَى خِيَانَتهَا أَنَّهَا قَبِلَتْ مَا زَيَّنَ لَهَا إِبْلِيس حَتَّى زَيَّنَتْهُ لِآدَم، وَلَمَّا كَانَتْ هِيَ أُمّ بَنَات آدَم أَشْبَهَهَا بِالْوِلَادَةِ وَنَزَعَ الْعِرْق فَلَا تَكَاد اِمْرَأَة تَسْلَم مِنْ خِيَانَة زَوْجهَا بِالْفِعْلِ أَوْ بِالْقَوْلِ، وَلَيْسَ الْمُرَاد بِالْخِيَانَةِ هُنَا اِرْتِكَاب الْفَوَاحِش حَاشَا وَكَلَّا، وَلَكِنْ لَمَّا مَالَتْ إِلَى شَهْوَة النَّفْس مِنْ أَكْل الشَّجَرَة وَحَسَّنَتْ ذَلِكَ لِآدَم عَدَّ ذَلِكَ خِيَانَة لَهُ، وَأَمَّا مَنْ جَاءَ بَعْدهَا مِنْ النِّسَاء فَخِيَانَة كُلّ وَاحِدَة مِنْهُنَّ بِحَسَبِهَا)).

هەروەها پێشەوا (ئيبن ئەسير) دەفەرموێت: ((خيانة حواء آدم: هي ترك النصيحة له في أمر الشجرة، لا في غيرها)).

بە هەمانشێوە پێشەوا (ئيبن جەوزى) جەخت لەسەر هەمان واتاى سەرەوە دەكاتەوە و، دەفەرموێت: ((وأما خيانة حواء زوجها فإنها كانت في ترك النصيحة في أمر الشجرة لا في غير ذلك)).

(ئيبن هوبەيرە)يش لە كتێبە بە پێزەكەيدا (الإفصاح عن معاني الصحاح) دڵنيايى زياترمان لە هەمان واتاى فەرمودەكە پێ دەدات و، دەفەرموێت: ((قيل: إن خيانتها لزوجها، أنها لما رأت آدم قد عزم على الأكل من الشجرة تركت نصحه في النهي له، لأن ذلك كان ترك النصح له خيانة، فعلى هذا، كل من رأى أخاه المؤمن على سبيل ذلك فترك نصحه بالنهي عن ذلك النهي فقد خانه)).
بڕگەى چوارەم

ئەو دەقانەى پەيوەستن بەم باسەوە

سەبارەت بە خواردنى درەختەكە لەلایەن (ئادەم) و (حەوا)وە، ئەم چەند دەقەى قورئانى پيرۆز دەخەينە ڕوو: [فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ]. (البقرة: ٣٧). [وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا]. (طه: ١١٥). [فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى]. (طه: ١١٧). [فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَى]. (طه: ١٢٠). [وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى]. (طه: ١٢١).

ئەوەى ديارە و ئايەتەكان دەيخوازێت، ئەوەيە خواى گەورە (حەوا)ى ڕزگار كردووە لەوەى هۆكارى فريودانى (ئادەم) بێت، بەڵكو ئەوە شەيتانە بە وەسوەسە و خەياڵاتە شەيتانييەكانى خۆى، هەريەك لە (ئادەم) و (حەوا)ى فريوداوە. لەم فريودانەشدا (ئادەم) سەرمەشق و ڕەچەشكێن بووە بۆ (حەوا)، نەك بە پێچەوانەوە.

شێخ (ئيبن عاشور) ئەمەى بە جوانى بەيان كردووە و، دەفەرموێت: ((وتعمد آدم مخالفة نهي الله تعالى إياه عن الأكل من تلك الشجرة. وإثبات العصيان لآدم دون زوجه يدل على أن آدم كان قدوة لزوجه فلما أكل من الشجرة تبعته زوجه، وفي هذا المعنى قال الله تعالى: [يا أيها الذين آمنوا قوا أنفسكم وأهليكم ناراً])).

بڕگەى پێنجەم

ئەو بەهەشتەى مەبەستە لە ئايەتەكە

سەبارەت بە دەركردنى دايەگەورە و باوەگەورەمان (ئادەم و حەوا، سەلامى خودا لەسەریان بێت) لە بەهەشت، زۆرێك لە مسوڵمانان پێيان وايە ئەو بەهەشتە بەهەشتى هەقيقى قيامەتى بووە، بەڵام بە پێى ئەو بەڵگانەى بەردەستن دەريدەخەن ئەمە ڕاست نييە؛ چونكە:

١ـ وشەى [جَنَّة] تەنها بەهەشتى ڕاستەقينەى قيامەتى ناگرێتەوە، بەڵكو چەند واتايەك هەڵدەگرێت، لەوانە: باخ و بێستانى چڕ. هەر لەبەر ئەمەشە بە بەهەشتى قيامەتى دەگوترێت [جَنَّة]؛ چونكە باخ و بێستانەكانى چڕە و پڕ لە دار و درەختە. هەر ئەم واتايەش مەبەستە لە ئايەتەكانى: [أَيَوَدُّ أَحَدُكُمْ أَنْ تَكُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِيلٍ وَأَعْنَابٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ لَهُ فِيهَا مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ]. (الكهف: ٣٣). [كِلْتَا الْجَنَّتَيْنِ آتَتْ أُكُلَهَا وَلَمْ تَظْلِمْ مِنْهُ شَيْئًا وَفَجَّرْنَا خِلَالَهُمَا نَهَرًا]. الكهف: 33. [وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِنَفْسِهِ قَالَ مَا أَظُنُّ أَنْ تَبِيدَ هَذِهِ أَبَدًا]. (الكهف: ٣٥).

وەكو دەردەكەوێت وشەى [جَنَّة] مەبەست پێي باخ و باخاتە، نەك بەهەشتى قيامەت.

٢ـ بەهەشتى هەقيقى تاقيكردنەوە و گوناه و نافەرمانى خوداى تێدا نييە، بەڵام لەناو ئەو باخ و بێستانەى (ئادەم) و (حەوا)دا تاقيكردنەوە و سەرپێچى پەروەردگار هەبوو.
٣ـ بەهەشتى هەقيقى قەدەغەكردنى تێدا نييە، بەڵام (ئادەم) و (حەوا) لەو باخ و بێستانەدا هەندێك شتيان لێ قەدەغە بوو ، وەک خواردنى بەرى درەختەکە.

٤ـ بەهەشتى هەقيقى شەيتانى تێناچێت، بەڵام لەوێ شەيتان بوونى هەبوو.

٥ـ پێش ئەوەى خودا (ئادەم) و (حەوا) بەديبهێنێت، بڕيارى لەوە دابوو كە دەيانهێنێتە سەر زەوى و، ئەركى ژيان و ئاوەدانكردنەوەيان دەخاتە ئەستۆ، بەڵام بەو گوناهە هۆكارەكەى بۆ ڕێكخستن.

لە كۆتاييدا دەگەينە ئەو ئەنجامەى بڵێين: نە (حەوا)ى دايكمان سەرچاوەى لەخشتەبردنى (ئادەم) بوو، نە بەهەشتەكەش بەهەشتى هەقيقى قيامەتى بوو.

كەواتە نابێت گلەيى و ئۆباڵى تاوان و سەركەشى و بەدبەختى ئادەميزاد وەئەستۆى دایە گەورە و باوە گەورەمان بخەين.