هەڵە باوەکان بۆ ڕاڤەی بەشێک لە لەفەرمودەکان

فەەرمودەی شەشەم
« أَفْضَلُ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ»

هەموو دەزانين وشە هەق و دادوەرانە چەند گەورە و گرنگە! وە چەند پێويستە! بە تايبەت بە ڕووى ستەمكاراندا. كە لەمبارەيەوە چەندين فەرمودەى شيرين بەردەستن، ديارترينيان ئەم فەرمودەيەي سەرەوەيە، كە هەموومان بيستوومانە و بينيومانە و ناوبەناويش وتاربێژان بە گوێى ئامادەبووانيدا دەدەن.

بەڵام ڕەنگە ئەميش وەكو خۆى نەگەييشتبێت و، بە وردى لەسەري نەوەستابين. بە یارمەتى پەروەردگار ئێمە هەوڵ دەدەين قسەى پێويستى لەسەر بكەين.

بڕگەى يەكەم
دەق و واتاى فەرموەدەكە
«عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِىِّ قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم: أَفْضَلُ الْجِهَادِ كَلِمَةُ عَدْلٍ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ». واتە: گەورەترين تێكۆشان ئەوەيە لەلاى دەسەڵاتدارى ستەمكاردا قسەى هەق و دادگەرانە بكەيت.

بڕگەى دووەم
پلەى فەرمودەكە
فەرمودەكە زۆرێك لە فەرمودەناسان پەسەندى دەكەن، هەندێكيان بە (صەحيح) و، هەندێكيش بە (حەسەن). لە بەرامبەريشدا هەندێك بە لاوازى دادەنێن، لەوانە: پێشەوا (ترمزى)، كە دەفەرموێت: ((وهذا حديث حسن غريب من هذا الوجه)) . (ئەبو حاتەم)يش دەفەرموێت: ((هُوَ مُرْسل)) . (ئەيمەن صالح)يش دەڵێت: ((إسناده ضعيف جدًا)) .

بڕگەى سێيەم
مەبەستى فەرمودەكە
وەك لە دەقى فەرمودەكەدا هاتووە: قسەى هەق و دادوەرانە دەبێ ڕاستەوخۆ و ڕووبەڕوو بێت لەگەڵ دەسەڵاتداران. هەروەك لە زمانى عەرەبيدا ئەمە واتاى وشەى (عند)ەيە: (ظرف مكان، للشيئ الحاضر).
بەدەر لەم وردەكارييە زمانەوانييە، ئەم فەرمودەيەش هەمان واتا ڕوون و پشتڕاست دەكاتەوە: «وَمَا شَيْءٌ أَفْضَلَ مِنْ كَلِمَةِ عَدْلٍ تُقَالُ عِنْدَ سُلْطَانٍ جَائِرٍ، فَلَا يَمْنَعَنَّ أَحَدَكُمْ اتِّقَاءُ النَّاسِ أَنْ يَتَكَلَّمَ بِالْحَقِّ إِذَا رَآهُ أَوْ شَهِدَهُ» . واتە: هيچ شتێك لەوە گەورەتر نييە قسەى هەق لەلاى دەسەڵاتدارى ستەمكاردا بكرێت، با هيچ يەكێك لە ئێوە لە ترسى خەڵكى خۆى لە قسەى دادوەرانە نەبوێرێت كاتێك ستەمكارێك دەبينێت.

بەمەدا دەردەكەوێت قسەى هەق دەبێ ڕووبەڕوو بكرێت، نەك لە پاشملە شێر و، لە كاتى بينين و بە يەكگەييشتندا ڕێوى مەيدان و دەست لەسەر سنگ، كە بە داخەوە ئەمە شيمەى بەشێك لە وتاربێژ و بانگخوازەكانمانە، لە كاتى ديدار و چاوپێكەتنەكاندا مەرايي بۆ ستەمكاران دەكەن و قاقا بە ڕووياندا لێ دەدەن !!
ئەو قسە زبر و توندانەى ئەمڕۆ لەسەر مينبەر دەكرێت، تەنها لەو كاتانەدا ڕەوا و ڕێگە پێدراوە، كە وتاربێژ دەست و دەمى نەگاتە بەرپرسان و نەتوانێت لەگەڵياندا ڕووبەڕوو كۆ ببێتەوە. لە دۆخێکى ئاوهاشدا دروستە لە دوورەوە هەقەكە بەيان بكرێت بۆ ئەوەى خودى هەقەكە نەفەوتێت و ون نەبێت.

وەك پێشەوا (نەوەوى) دەفەرموێت: ((فيه الْأَدَب مَعَ الْأُمَرَاء، وَاللُّطْف بِهِمْ، وَوَعْظهمْ سِرًّا، وَتَبْلِيغهمْ مَا يَقُول النَّاس فِيهِمْ لِيَنْكَفُّوا عَنْهُ، وَهَذَا كُلّه إِذَا أَمْكَنَ ذَلِكَ، فَإِنَّ ذَلِكَ، فَإِنْ لَمْ يُمْكِن الْوَعْظ سِرًّا وَالْإِنْكَار فَلْيَفْعَلْهُ عَلَانِيَة لِئَلَّا يَضِيع أَصْل الْحَقّ)) .

پێشەوا (خەتابی)ش دەفەرموێت: قسەى هەق بە ڕووى دەسەڵاتداراندا كاتێك گەورەترين جيهادە، مەترسى كوشتن و لەناوبردنى هەبێت لەلايەن ستەمكارەكەوە. ((وإنما صار ذلك أفضل الجهاد، لأن من جاهد العدو كان مترددا بين الرجاء والخوف لا يدري هل يغلب أو يغلب وصاحب السلطان مقهور في يده فهو إذا قال الحق وأمره بالمعروف فقد تعرض للتلف وأهدف نفسه للهلاك فصار ذلك أفضل أنواع الجهاد من أجل غلبة الخوف. وقال المظهر وإنما كان أفضل لأن ظلم السلطان يسري في جميع من تحت سياسته وهو جم غفير فإذا نهاه عن الظلم فقد أوصل النفع إلى خلق كثير بخلاف قتل كافر انتهى)) .