وتار

خوێندنه‌وه‌یه‌ك بۆ كتێبى “قوتابخانه‌ى اسلامیة‌ المعرفة‌”

كتێبى “قوتابخانه‌ى اسلامیة المعرفة‌؛ مێژوو، ناوه‌ڕۆك، میتۆد له‌ گۆشه‌نیگاى رابه‌ره‌كانیانه‌وه‌ “، له‌ نووسینى كۆسره‌ت ساڵح ئه‌حمه‌د-ه‌، كه‌ له‌ لایه‌ن سه‌نته‌رى زه‌هاوى بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ى فیكریى، به‌ ژماره‌ (33) له‌ پاییزى ساڵى 2015دا، بڵاوكراوه‌ته‌وه‌.

دواى خوێندنه‌وه‌ى، له‌ چه‌ند گۆشه‌یه‌كه‌وه‌ سه‌رنجى راكێشام، وه‌ك ناوه‌ڕۆك هه‌ندێك حه‌قیقه‌تى گرنگ و پڕبایه‌خى تیایه‌، كه‌ لێره‌دا چه‌ند نموونه‌یه‌كى لێ یاداشت ده‌كه‌ین.
سه‌ره‌تا ده‌مه‌وێت ئه‌وه‌ بڵێم، كه‌ كتێبى “قوتابخانه‌ى اسلامیة‌ المعرفة‌” هه‌وڵێكى زۆر باشه‌ به‌ ئاڕاسته‌ى ئاشناكردنى خوێنه‌ران و ده‌وڵه‌مه‌ندكردنى كتێبخانه‌ى كوردی، چون ئاشكرایه‌ كه‌ كتێبخانه‌ى كوردی له‌و رووه‌وه‌ زۆر هه‌ژاره‌، نه‌خاسمه‌ له‌ بابه‌تگه‌لێكى وه‌ك فیكر و فیكرى ئیسلامیى، له‌ نێو فیكرى ئیسلامیشدا، قوتابخانه‌ى فیكریى “اسلامیة‌ المعرفة‌”، كه‌ تاكو ئه‌م له‌حزه‌یه‌ش فیكر و تێڕوانینه‌كانیان به‌ خوێنه‌رى كورد ئاشنا نییه‌. ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندن و شه‌نوكه‌وكردنه‌ش به‌و ئاڕاسته‌یه‌یه‌، كه‌ خوێنه‌رانى كورد بزانن چه‌مكى ئیسلامییه‌تى چییه‌ و ئامانجیان چییه‌، رابه‌ران و بیرمه‌ندانى ئه‌م قوتابخانه‌یه‌ كێن؟
پێناسه‌ى ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌:
–  ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌ بریتییه‌ له‌ بزووتنه‌وه‌یه‌كى فیكریى ره‌خنه‌یى، كه‌ به‌ ئامانجى كردارى دابێشتن (غربله‌) و هه‌ڵاوێركردنى چه‌مك و میتۆده‌ بنچینه‌ییه‌كانى مه‌عریفه‌ هه‌نگاو ده‌نێت.
–  وتراویشه‌ بریتییه‌ له‌ میتۆدێكى تۆكمه‌ى ئیسلامى سه‌راپاگیر، كه‌ پشت به‌ رێنماییه‌كانى وه‌حى و كاراكردنى عه‌قڵ ده‌به‌ستێت بۆ خزمه‌تكردنى ئامانج و مه‌به‌سته‌كانى وه‌حى.
–  یاخود بریتییه‌ له‌ دیدگایه‌كى تیۆرى مه‌عریفی، نه‌وه‌ك سه‌نته‌رێكى زانستى فێركارى، یان پسپۆڕى، یان ئایدیۆلۆژی، وه‌ك هه‌ندێ كه‌س تێى ده‌ڕوانن.
ئێستا دواى پێناسه‌كردنى ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌، كه‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ ناساندنمان، وا باشه‌ كورته‌یه‌ك له‌ ژیان و جێگه‌ده‌ستى بیریارانى قوتابخانه‌ى ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌ش بخه‌ینه‌ڕوو، چونكه‌ به‌ده‌ر له‌ پێدانى زانیاریى زیاتر به‌ خوێنه‌ر، هه‌روه‌ها وه‌ك به‌شێك له‌ خوێندنه‌وه‌ی كتێبه‌كه‌، ده‌بێ ئه‌و گۆشه‌یه‌ش بیرنه‌كه‌ین.
رابه‌ران و بیریارانى قوتابخانه‌ى ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌:
له‌ كتێبى “قوتابخانه‌ى اسلامیه‌ المعرفه‌”دا بیریارانى وه‌ك (عبد الحمید ابو سلیمان، ایسماعیل الفاروقى، ته‌ها جابر عه‌لوانی، سید محمد العطاس) ناسێنراون و دیدو تێڕوانینه‌كانیان روونكراونه‌ته‌وه‌، هه‌ر ئه‌وان بوون كه‌ رۆڵێكى گه‌وره‌یان بینی له‌ دامه‌زراندنى “په‌یمانگاى جیهانیی فیكرى ئیسلامی” له‌ ساڵى 1981و زانكۆى ئیسلامیى له‌ مالیزیا له‌ ساڵى 1988دا، هه‌روه‌ها رۆڵێكى به‌رچاویان بینى له‌ ناساندن و ئاشناكردنى مسوڵمانان له‌ سه‌رانسه‌رى جیهان به‌ تێز و بابه‌ته‌ فه‌لسه‌فیى و لۆژیكییه‌كان، له‌ دیدگایه‌كى رووحانیى و ئیسلامییانه‌وه‌، هه‌روه‌ها ده‌یان كتێب و توێژینه‌وه‌ی به‌ بایه‌خیان نووسى و بڵاوكرده‌وه‌، ئه‌وانیش:
1-  د. عبد الحمید ئه‌حمه‌د ئه‌بو سلێمان، له‌ ساڵى (1936) له‌ شارى مه‌ككه‌- سعودیه‌ له‌ دایكبووه‌. خوێندنى سه‌ره‌تایى و ناوه‌ندیى له‌ وڵاته‌كه‌ى و ئاماده‌یی و به‌كالۆریۆس و ماسته‌ریشى له‌ قاهیره‌ ته‌واو كردووه‌، پاشان دكتۆراى له‌ په‌یوه‌ندییه‌ نێده‌وڵه‌تییه‌كان له‌ زانكۆى په‌نسلڤانیا- ئه‌مریكا وه‌رگرتووه‌. بۆ ماوه‌ى بیست ساڵ خزمه‌ت و وانبێژیى كردووه‌ له‌ زانكۆى ریازى جاران. له‌ ساڵى (1981)دا به‌شداریى دامه‌زراندنى په‌یمانگاى جیهانى فیكری ئیسلامى كردووه‌. هه‌روه‌ها له‌ ساڵى (1988)دا رۆڵێكى گه‌وره‌ى بینیووه‌ له‌ دامه‌زراندنى زانكۆى ئیسلامیى له‌ مالیزیا. چه‌ندین كتێب و توێژینه‌وه‌ى زانستیی به‌ زمانى عه‌ره‌بی و ئینگلیزیى سه‌باره‌ت به‌ تیۆریزه‌كردنى ئیسلامییانه‌ى ریفۆرم و گۆڕانكاریى ئوممه‌ت نووسیووه‌. تا ئێستا له‌ ژیاندایه‌.
2-  د. ایسماعیل راجى الفاروقى، له‌ ساڵى (1921) له‌ فه‌له‌ستین له‌ دایكبووه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ى باوكى دادوه‌ر بووه‌، هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ خراوه‌ته‌ قوتابخایه‌كى فه‌ڕه‌نسى و دواتریش چۆته‌ كۆلێژى ئادابى زانكۆى ئه‌مریكى له‌ به‌یروت. له‌گه‌ڵ دروستبوونى ده‌وڵه‌تى ئیسرائیل، وڵاته‌كه‌ى به‌ره‌و ئه‌مریكا جێهێشتووه‌. هه‌ر له‌وێ درێژه‌ى به‌ خوێندنه‌كه‌ى داوه‌ و تا پله‌ى دكتۆراى له‌ فه‌لسه‌فه‌ى گشتى وه‌رگرتووه‌. له‌به‌ر عه‌شقى بۆ خوێندن و مه‌عریفه‌، له‌ ئه‌مریكاوه‌ بۆ خوێندنى شه‌رعی چۆته‌ میسر و چوار ساڵ له‌وێش خوێندویه‌تى. پاشان گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ ئه‌مریكا و له‌ چه‌ند زانكۆیه‌ك بۆته‌ مامۆستا و وانه‌ى وتۆته‌وه‌. به‌هه‌مان شێوه‌ى هاوبیره‌كانى له‌ ساڵى (1981)دا، رۆڵێكى گه‌وره‌ى بینیووه‌ له‌ دامه‌زراندنى په‌یمانگاى جیهانى هزرى ئیسلامى و وه‌ك یه‌كه‌مین سه‌رۆكى ئه‌و په‌یمانگایه‌ ده‌ست نیشانكراوه‌، كه‌ تاكو شه‌هیدكردنیشى به‌رده‌وام بووه‌. له‌ ره‌مه‌زانى ساڵى (1986)دا خۆى و خێزانى له‌ ئه‌مریكا به‌ چه‌قۆ شه‌هید كران.
3-  د. ته‌ها جابر عه‌لوانی له‌ ساڵى (1935) له‌ عێراق له‌ دایكبووه‌، خوێندنى سه‌ره‌تایى و ئاماده‌یی له‌ عێراق و خوێندنى باڵاش تا پله‌ى دكتۆرا له‌ میسر ته‌واو كردووه‌. له‌ نێوان ساڵانى (1975- 1985) مامۆستاى زانكۆ بووه‌ له‌ ریازى پایته‌ختى سعودیه‌. له‌ ساڵى (1981)دا به‌شداریى دامه‌زراندنى په‌یمانگاى جیهانى فیكری ئیسلامى كردووه‌. له‌ ساڵى (1983)ه‌وه‌ چۆته‌ ئه‌مریكا و نزیكه‌ى سێ ده‌یه‌ له‌وێنده‌ر ژیاوه‌، له‌م ساڵانه‌ى دوایدا گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ میسر، تاكو له‌ رۆژى 4ى مانگى ئازارى ئه‌مساڵ، كه‌ هه‌ر له‌وێ و له‌ تاراوگه‌ كۆچى دوایى كرد. چه‌ندین كتێبى به‌ زمانى عه‌ره‌بی و ئینگلیزیى به‌ چاپ گه‌یاندووه‌، هه‌روه‌ها ده‌یان توێژینه‌وه‌شى نووسیووه‌ و بڵاوكردۆته‌وه‌. سه‌رۆكى ئه‌نجوومه‌نى فیقهیى ئه‌مریكاى باكوور بووه‌، له‌ چه‌ندین کۆڕبه‌ند و دامه‌زراوه‌ی فیکری و فیقهیدا ئه‌ندام بووه‌ و تاكو كۆچى دواییشى‌ سه‌رۆکی زانکۆی قورتوبه‌ بووه‌ له‌ وڵاته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مریکا.
4- پڕۆفیسۆر سید محمد نقیب العطاس، له‌ ساڵى (1931) له‌ ئیندۆنیسیا له‌ دایكبووه‌ و تائێستا له‌ ژیاندایه‌. له‌ وڵاته‌كه‌ى خۆى و مالیزیا و به‌ریتانیا و كه‌نه‌دا خوێندویه‌تى، تا پله‌ى دكتۆراى له‌ فه‌لسه‌فه‌ى ئیسلامیى وه‌رگرتووه‌. رۆڵێكى گه‌وره‌ى بینیووه‌ له‌ دامه‌زراندنى زانكۆى ئیسلامیى له‌ مالیزیا، هه‌روه‌ها له‌ دامه‌زراندنى په‌یمانگاى جیهانى هزرى ئیسلامى. ده‌یان خه‌ڵاتى له‌ سه‌ر ئاستى جیهان پێبه‌خشراوه‌؛ له‌وانه‌ مه‌دالیاى رێزلێنانى سه‌رۆكى پاكستان و ئه‌رده‌ن، له‌ ساڵى (1995) بڕوانامه‌یه‌كى دیكه‌ى دكتۆراى له‌ زانكۆى خه‌رتووم وه‌رگرتووه‌.
تێڕوانین و جیهانبینییان
جیهانبینیى و تێڕوانینى بیریاران و چاكسازانى قوتابخانه‌ى ئیسلامیه‌تى مه‌عریفه‌ گشتگیره‌ و هه‌موو كونج و جومگه‌كانى ژیان و مرۆڤایه‌تى ده‌گرێته‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ قسه‌كردن و ره‌خنه‌كانیان به‌ تایبه‌ت بوارى فیكر و فیكرى ئیسلامى گرتۆته‌وه‌، به‌ڵام بێگومان ویستویانه‌ و مه‌به‌ستیشیانه‌، كه‌ له‌و گۆشه‌یه‌وه‌ چاكسازیى و نوێگه‌ریى بكه‌ن له‌ كۆى جیهانبینى تاك و كۆمه‌ڵى مسوڵمانان.
عه‌تتاس، له‌ هۆكاره‌ خودییه‌كانه‌وه‌ ده‌ست پێده‌كات و په‌نجه‌ ده‌خاته‌ سه‌ر ده‌ردێكى كوشنده‌ى جیهانى ئیسلامى، ئه‌ویش بێئه‌ده‌بییه‌ له‌سه‌ر ئاسته‌كانى روح و جه‌سته‌ و عه‌قڵ؛ ئه‌و نیزام و رێكخستنه‌ى كه‌ ده‌توانێت له‌ رێگه‌یه‌وه‌ هه‌ر كه‌سه‌ شوێن و پێگه‌ى خۆى بناسێت. كاتێك فه‌رامۆش ده‌كرێت سه‌رده‌كێشێت بۆ له‌ده‌ستدانى دادگه‌ریی و دواتریش ته‌شویش و لێكترازانى مه‌عریفیى كه‌ ئێستا تووشى مه‌عریفه‌ى ئیسلامى و دیدگا و تێڕوانینى گشتى ئیسلام بووه،‌ سه‌رهه‌ڵده‌دا و سه‌رده‌كێشێت بۆ ده‌ركه‌وتنى سه‌ركرده‌ى ساخته‌ و ته‌زویر، كه‌ ئه‌و پێیوایه‌ بوونى ئه‌و مۆدێله‌ له‌‌ سه‌ركرده ‌ئه‌نجامه‌، نه‌ك هۆكار.
“فاروقى”یش پێیوایه‌ ئیسلامیه‌تى مه‌عریفه‌ مه‌رجێكى سه‌ره‌كى و پێشوه‌خته‌یه‌ بۆ سه‌ركه‌وتنى پڕۆژه‌ى بیناكردنى ئوممه‌تى ئیسلامى. ئه‌و قه‌یرانى فیكر و مه‌عریفه‌ بۆ سێ ئاست دابه‌ش ده‌كات (سیاسیى، ئابووریى، رۆشنگه‌ریى). تیشكیش ده‌خاته‌ سه‌ر ره‌گوریشه‌كانى قه‌یرانه‌كه‌، كه‌ بریتییه‌ له‌ ده‌رده‌دارى هزر و میتۆد (اعتلال الفكر والمنهج)، به‌ دیاریكراوى جه‌خت له‌ بارودۆخى په‌روه‌رده‌ و فێركردن، هه‌روه‌ها جه‌خت له‌ نه‌بوونى دیدگایه‌كى رۆشن له‌و بواره‌دا، ده‌كاته‌وه‌. له‌وه‌ش گرنگتر فاروقى جه‌خت له‌ هه‌ڵاوێركردن و داڕشتنه‌وه‌ى كه‌له‌پوور و میراتى ئوممه‌ت له‌ ژێر هزرێكى ئیسلامیى هاوچه‌رخدا ده‌كاته‌وه.
سه‌باره‌ت به‌ دیدگا و تێڕوانینى “عه‌لوانى”یش، ئه‌و پێیوایه‌ خاڵى وه‌رچه‌رخان بۆ تێكڕاى چاكسازیى و هه‌ستانه‌وه‌ى فره‌ لایه‌نه‌ى ئیسلامیى، به‌ چاكسازیى و هه‌ڵاوێركردن و رێكخستنه‌وه‌ى جیهانى فیكر ده‌ست پێده‌كات. عه‌لوانى وردتر ده‌رد و په‌تاكه‌ ده‌ست نیشان ده‌كات و ده‌ڵێت: ته‌حه‌دداى ئیسلامیى ته‌واو ناتوانێت وه‌دروست بگه‌ڕێت، به‌ بێ پێشكه‌شكردنى به‌ دیلى دروست و سه‌ركه‌وتوو و فره‌لایه‌نه‌ى فیكریى و رۆشنگه‌ریى و مه‌عریفى و ژیاریى، دواتر سه‌لماندنى ئه‌و سه‌ركه‌وتن و پێشكه‌وتنه‌ ژیارییه‌ى، كه‌ له‌ سه‌ر بنه‌ما فكرییه‌كانى ئیسلام هه‌ڵقوڵاوه‌.
هه‌روه‌ها “ابو سلێمان”یش له‌ كتێبى (مرۆڤ له‌ نێوان دوو شه‌ریعه‌تدا) ده‌ڵێت: مسوڵمانان پێویسته‌ ئه‌وه‌ بزانن كه‌ هۆى سه‌رگه‌ردانیان بریتییه‌ له‌ نه‌بوونى به‌هاكانى ئازادیى و شوورا و لێبوورده‌یى ئیسلامیى و براده‌ریى ئینسانى، سه‌ره‌نجامیش ونبوونى مافه‌كانى مرۆڤ و گه‌وره‌یى مرۆڤ، له‌ جێى ئه‌م به‌هایانه‌، به‌هاكانى دیكتاتۆریى و سته‌مگه‌ریى و تایه‌فه‌گه‌ریى په‌یدابوون.(ل70-71).
له‌  كتێبی “قوتابخانه‌ى اسلامیة‌‌ المعرفة‌‌”دا زۆر پرسى ترى فیكریى و ئیسلامیى ده‌ستیان بۆ براوه‌ و هه‌ڵسه‌نگێنراون، به‌ڵام ئێمه‌ ناچارین به‌وه‌نده‌ ئیكتیفا بكه‌ین، چون وتاره‌كه‌ زۆر درێژ ده‌بێته‌وه‌ و له‌ مه‌به‌ستى بنه‌ڕه‌تیى دوور ده‌كه‌وینه‌وه‌، هیوادارم هه‌موو خوێنه‌رێك بیخوێنێته‌وه‌، چونكه‌ وه‌ڵامى زۆر پرسیارى تێدایه‌.
یه‌ك ره‌خنه‌شم لێى هه‌یه‌: پێم سه‌یر بوو، باسى دیدگا و تێڕوانینه‌كانى “ابو سلێمان” ئاماژه‌ى بۆ نه‌كراوه‌، له‌ كاتێكدا ئه‌و به‌ هاوڕێتى سێ بیریاره‌كه‌ى دیكه‌ له‌ تیۆریستانى ئیسلامییه‌تى مه‌عریفه‌ن، هه‌روه‌ها له‌ به‌رگى كتێبه‌كه‌ش وێنه‌كه‌ى به‌ ته‌نیشت هاوبیر و هاوڕێكانییه‌وه‌ بوونى هه‌یه‌.

هەژار حاتەم

هەژار حاتەم حمە، لەدایك بووی 1979 ماستەر لە ڕاگەیاندن، چەندین چەندین وتارو توێژینەوەی نوسووە و خاوەنی دوو كتێبە...

هەژار حاتەم

هەژار حاتەم حمە، لەدایك بووی 1979 ماستەر لە ڕاگەیاندن، چەندین چەندین وتارو توێژینەوەی نوسووە و خاوەنی دوو كتێبە...

بابەتەكانی نوسەر

Leave a Reply