( شوبهات بەتامی ٳجتیهاد )

کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی کەوتۆتە سەردەمێکەوە حەجمی ئەوانەی کەڕاستێکان نیشان دەدەن هەزار ئەوەندەی حەجمی ئەوانە کەمترو بچوکترن کە وێنە ڕاستێکان دەشێوێنن ، بابەتەکان بەشێوەیەک ئاڵۆزدەکەن نەک هەر توێژی خوارو ناوەند بەڵکوو توێژە نوخبەکانیش هەندیک جار ئاڵۆدەو دەستەوسانی ئاڵۆزێکان دەبن ،
ئەم پێوانەیە بۆ زۆربەی بوارو ڕەهەندەکان کەپەیوەستن بەژیانی مرۆڤەکانەوە وایە ،
لێرەدا زیاتر ئامانجمان باسکردنی ڕەهەندە ئاینێکەیە
دەبینی کەسانێک ( اجتیهاد ) ـیان کردوە بە زمانی ڕەدکردنەوەی هەموو مەبەستە دینێکان ، هەرکاتێک دەقێکی ئاینی لەگەڵ بەرژەوەندی نەریتی خۆی و وڵات و ناوچەکەی دا نەهاتەوە بەناوی ( اجتیهاد) ەوە ملی مەبەستەکانی باهەڵدەداو بەمەبەستی بەرژەوەندێکانیدا دەیشکێنێتەوە ،
لەکاتێکدا ( اجتیهاد ) واتای :
( هەڵگۆزینی هەموو ئەحکامێکی حەرام و حەڵاڵە لە بەرئەنجامی تێگەشتنی تەواو لە واتاو مەبەستەکانی دەق ) ( نص ) ، لێرەدا مەبەستەکە ئەوەنیە ئایا ( اجتیهاد ) ڕەوایە یانەڕەوا ؟
بەڵکوو کەلێنەکە ئەوە دروستی کردوە ئەوانەی ( اجتیهاد ) دەکەن ( مجتهید ) نین و هیچ لە سیفەت و خاسڵێت و مەرجەکانی ( مجتهد )ــی تێدانیە ،
دیارە پەنجە دەخەینە سەر مەرجەکانی ( مجتهید )
بەڵام پێش ئەوەی بچینە سەر ئەوە پێویستە بزانین
ئایا اجتیهاد لەناو بازنەی ئیسلام دا دەکرێت.. ؟
یا دەکرێت زیادەو نوقسان لەدیندا درووست بکەین بەناوی اجتیهادەوە ..؟
بێگومان پێویستە مجتهید سەتڵەکەی هەڵکاتە ناو بیری ئایینی ئیسلامەوەو هەڵگۆزەری ئەسرارەکانی ناو ئەم بیرەبێت لەغیری ئەمە بۆی نیە لەبیرێکی تر شتەکانمان بۆ هەڵگۆزێت چونکە بیری ئیسلام لە هیچ لەپێداویستێکانی مرۆڤایەتی کەم نیە و هەمو حاجەکانی ژیان کردنی تێدایە ،
لەناو ئەم بازنە گەورەش دا پێویستە مجتهید بەدەوری ئەو بازنەنەدا بسوڕێتەوە کە بۆی دیاریکراوە .

خودای گەورە دەفەرموێت :
(( هُوَ الَّذِي أَنزَلَ عَلَيْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آيَاتٌ مُّحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ يَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِّنْ عِندِ رَبِّنَا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ))
واتە :
(( به‌شێک له ئایه‌ته‌کانی دامه‌زراو و پایه‌دارو ڕوون و ئاشکران، ئه‌وانه بنچینه‌و بناغه‌ی قورئانه‌که‌ن و هه‌ندێکی تریشی واتای جۆراوجۆر هه‌ڵده‌گرن و به ئاسانی نازانرێن، جا ئه‌وانه‌ی که له دڵیاندا لاری و لادان هه‌یه‌، حه‌ز له حه‌ق و ڕاستی ناکه‌ن، ئه‌وانه شوێنی ئه‌و ئایه‌تانه ده‌که‌ون که مانای جۆراو جۆر و فراوانیان هه‌یه‌، بۆ ئه‌وه‌ی فیتنه و ئاشوب و ناکۆکی و دووبه‌ره‌کی دروست بکه‌ن، یان بۆ ئه‌وه‌ی لێکدانه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ی بۆ هه‌ڵبه‌ستن، له حاڵێکدا که لێکدانه‌وه‌ی ئه‌و جۆره ئایه‌تانه هه‌ر خوا خۆی به ته‌واوی ده‌یزانێت، جا ئه‌و که‌سانه‌ی که‌له زانستدا ڕۆچوون ده‌ڵێن: ئێمه باوه‌ڕی دامه‌زراومان به‌هه‌ر هه‌موو (ئه‌و ئایه‌تانه‌)هه‌یه که له‌لایه‌ن په‌روه‌ردگارمانه‌وه‌یه و فه‌رمایشی ئه‌وه‌، (له‌ڕاستیدا) بێجگه له خاوه‌ن بیر و ژیره‌کان ))
ئەمە ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کەنەیەن بەناوی تدەبورو تاویل و اجتیهادەوە هەموو جەستەی پەیامەکە بدەینە بەرنەشتەری عەقڵ و ئارەزوو .!

لەڕویەکی ترەوە اجتیهاد بۆتە سۆنگەو سەنگەری تبدع و تهجیرو بەخشینەوەی بەهەشت و دۆزەخ لەلای جەمسەر گیرەکان ، مەساحەو سەکۆی هزریان بەشێوەیەک بەرتەسک و بێمەجال کردۆتەوە جێگەی اختلاف و یەکتر قبوڵیان نەهێشتۆتەوە لەکاتێکدا ئەو جۆرە اجتهادو ڕاجیایی و بۆچونەدژانەش هەبون ،
ئیمامی مالیک ئیمامی شافعی لێبویەوەو ئەویش ئیمامی ئەحمدی لێبویەوەو پاشان بخاری و مسلیم و هتد.. بەدوادا هاتوەوەو هەرچەندە ڕاجیای و بۆچونی دژبەیەکیشیان هەبووە بەڵام هەرگیز ڕێگەیانبەخۆیان نەداوە کەسیان کەسیان بۆدۆزەخ بنێرن
بۆنمونە :
لەمەزهەبی ئیمام احمد تارك الصلاة كافرە بەلام لەمەزهەبی ئیمام شافعی ئەگەر جحود لە فەرزی نوێژ نەبێ كافر نابێ، واتە ئەو ئیختلافە لەسەر دەمی ئیمامەكان بونی هەبوە كەس نەیگوتوە تۆ تارك الصلاة ت پێ كافر نیە دەكا تۆش كافر بوو ی ئەوەی تۆی پێكافر نەبێ ئەویش كافرە كە بێگومان سەر دەكێشێ بۆ كافر كردنی تەواوی كۆمەڵگا.

نمونەیەكی تر (حەجاجی كوری یوسفی سەقەفی ) هەندێك لەزانایانی سەلەف ئەو پیاوەیان پێكافر بووە بەڵام هەندێكی تر لەزانایان حەجاجیان بەكافر نەزانیوە ئەوانەی بەكافریان زانیوە نەیانگوتووە ئێوەش كافرن لەبەر ئەوەی حەجاجتان بەكافر نەزانیوە .

لەو بابەتانە هەروەكو شێخی ئیسلام دەفەرمێ : فَمِنْ عُيُوبِ أَهْلِ الْبِدَعِ تَكْفِيرُ بَعْضِهِمْ بَعْضًا، وَمِنْ مَمَادِحِ أَهْلِ الْعِلْمِ أَنَّهُمْ يُخَطِّئُونَ وَلَا يُكَفِّرُونَ . منهاج السنة النبوية (5/ 251)
ئەهلی بیدەع یەكتر كافر دەكەن و ئەهلی عیلم عوزر بۆیەك دەهێننەوە دەكرێ بڵێی لەو بابەتە هەڵەی بەڵام یەكتر كافر ناكەن ، هەربۆیە ( شێخ سعیدی نورسی )
ڕەحمەتی خودای لێبێت دەفەرموێت : لەئێستا درگای اجتیهاد داخراوە پەیان بەوە بردوە کە حەجمی ئەوانە وێنەی ڕاستەقینەی ئایین دەشێوێنن بەناوی ئایینەوە زۆربوون ،
بۆیە دەبێت سەرەتا مجتهید سەرجەم بنەماو تەڵەبەی ئیسلام جێبەجێ بکات و ( ئیسلام ـ عاقڵ و ـ شارەزابێت بەقورئان و سونەو زمان و ئەدەبی عەرەب ) ـی و هیچ کەم و زیادێک لەئیسلام دا نەکات و سەرجەم قسەو ئستنتاجەکانی لەچوارچێوەو دائیرەی ئیسلام نەچێتە دەرەوە
ئینجا دەکرێت بڵێین مجتهیدەو خوێندنەوەی و تێگەشتەکانی بۆ دەق پێی دەوترێت ( اجتیهاد ) .