زۆرجار لێكدانه‌وه و ڕاڤه‌كردن بۆ ده‌ق و بابه‌ته دینیه‌كان كاریگه‌ره به جوگرافیا و مێژو و كه‌لتور، وه گه‌ر سه‌رنج بده‌ین له نێو به‌شێك له زانایاندا ئه‌مه‌مان به ڕونى به‌رچاو ده‌كه‌وێت و دڵنیا ده‌بین له‌وه‌ى سروشتى كۆمه‌ڵگه و تێڕوانینی تاك و كۆمه‌ڵ و نه‌ته‌وه‌كان ڕۆڵیان هه‌یه له شرۆڤه‌كردنی پرسه دینیه‌كان و ته‌نانه‌ت له فه‌توادانیشدا.
ئه‌م باسه زۆر هه‌ڵده‌گرێت و ده‌رفه‌تێكى فراوانترى ده‌وێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ى لێره‌دا ده‌یخه‌ینه‌ڕوو تایبه‌ته به تێڕوانین و هه‌ڵسه‌نگاندنى زانایانى كورد و تورك بۆ یه‌كترى و، له نێویشیاندا دوو زانا به نمونه وه‌رده‌گرین كه له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه‌دا قسه‌یان له‌سه‌ر یه‌كترى كردووه.
بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش له نێو نه‌ته‌وه‌ى كورددا (مامۆستا نه‌وره‌سی) و له نه‌ته‌وه‌ى توركیش (ئیسماعیل حه‌قى)مان ده‌ستنیشان كردووه، ئه‌ویش له‌به‌ر دوو هۆكار:
1ـ هه‌ردووكیان موفه‌سیرى قورئانى پیرۆز بوون و، ده‌توانین بڵێین له ڕووی پسپۆڕیه‌وه لێك نزیك بوون.
2ـ هه‌ردوكیان هاوچه‌رخ یه‌كترى و ته‌نانه‌ت هاوڕێ و دۆستی یه‌كتر بوون.
ئه‌م دوو هۆكاره ڕێخۆشكه‌ر و پاڵنه‌ر بوون بۆ قسه‌كردن له‌سه‌ر بیری نه‌ته‌وه‌یی و هه‌ڵسه‌نگاندنی هه‌كامیان لهم بواره‌دا.
سه‌ره‌تایش ده‌چینه لاى (ئیسماعیل حه‌قی) و تێڕوانینی ئه‌و سه‌باره‌ت به نه‌ته‌وه‌ى كورد ده‌خه‌ینه ڕوو:
یه‌كه‌م/ (ئیسماعیل حه‌قی/ تورك) كه خاوه‌نى ته‌فسیری (روح البیان)ه، له باسی كورددا ده‌ڵێت: (قال ابن عمر رضی الله عنهما: إن الذی أشار بإحراقه رجل من أعراب العجم یعنی من الأكراد. ولعمری أنهم لفی فسادهم وجفائهم وغلوهم فی تعذیب الناس بعد یقدمون ولا ینفكون عن ذلك ما ترى للإسلام الذي هو دین إبراهیم الخلیل علیهم أثراً فی خلق ولا عمل خلقهم نهب أموال المسلمین وعلمهم ظلم وسرقه وقتل وقطع الطریق والله ما هؤلاء بأهل الملة الغرا‌ة لا كثر الله فی الناس مثل هۆلا‌ء إیاك والمصاحبه بأصلحهم والمرور ببلادهم) . واته: به گیانى خۆم، تاكو ئێستاش كوردان له خراپه و دڵڕه‌قی و خه‌ڵك سزاداندا به‌رده‌وامن، ئه‌و دینه پاكه‌ى (ئیبراهیم خه‌لیل) بۆی هێنان هیچ كاریگه‌ریه‌كى له‌سه‌ریان نه‌بوو، ڕه‌فتاریان تاڵانییه و، كرداریان سته‌م و دزی و كوشتن و جه‌رده‌ییه، ئه‌وانه خوا به زیادیان نه‌كات، سوێند به‌خوا سه‌ر به دینى پاك نین، وریابه هاوڕێیه‌تی باشترینیان نه‌كه‌یت و به وڵاتیشیاندا گوزه‌ر نه‌كه‌یت!!
ڕه‌نگه به ته‌نها خستنه‌ڕووى ئه‌م بۆچونه‌ى به‌س بێت كه بیكه‌ینه بنه‌ماى بابه‌ته‌كه‌مان و پێوه‌رى هه‌ڵسه‌نگاندن بۆی.
چونكه له چه‌ند لایه‌كه‌وه قابیلى هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ر كردنه:
1ـ ئاستى دروستی وته‌كه‌ى (ئیبن عومه‌ر) تا چه‌ند چه‌سپاوه، تاوه‌كو له‌و سۆنگه‌یه‌وه شه‌رعیه‌ت به بۆچونه‌كانى بدات!؟
2ـ گشتاندنى خه‌سڵه‌تى خراپه به‌سه‌ر ته‌واوى گه‌لى كورددا و هه‌ڵاوێر نه‌كردنى چاكه‌كانى، كه ئه‌مه له ئه‌ده‌بیاتى قورئانه‌وه زۆر دووره.
3ـ هۆشیارى دان له تێكه‌ڵاوى و هاوڕێیه‌تى كردنى باشترینه‌كانیان!! وه نیشته‌جێ نه‌بوون له نیشتمان و گوزه‌ر نه‌كردن به خاك و زه‌وییاندا!!
ئه‌م قسانه ئه‌گه‌ر ته‌نها له‌سه‌ر بنه‌ماى بیستن و قسه‌ى ده‌ماوده‌م پشتى پێ به‌ستبێت، ئه‌وه بێگومان ناڕه‌وا و ناهه‌قه وه ناكۆكه له‌گه‌ڵ ئایه‌تى: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ]. الحجرات: 6.
ئه‌گه‌ریش له ئه‌زمون و بڕواى خۆیه‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتووه، ئه‌ی بۆچی خۆی هاوڕێیه‌تى مامۆستا نه‌وره‌سی كردووه له كاتێكدا ده‌ڵێ هاوڕێیه‌تى چاكترینیشیان مه‌كه؟ وه هه‌روه‌ها…
دووه‌م/ دید و تێڕوانینى (مامۆستا نه‌وره‌سی/ كورد) سه‌باره‌ت به نه‌ته‌وه‌ى تورك:
مامۆستا ده‌رباره‌ى نه‌ته‌وه‌ى تورك چه‌ندین قسه و ڕه‌ئی هه‌یه، كه لێره‌دا ژماره‌كیان ده‌خه‌ینه پێشچاو:
أ ـ (إنني على علاقة وثيقة جدا بمؤمني هذا الوطن الذين يسمون بالأتراك المرتبطين ارطباتا قويا، وبأخوة صادقة أبدية وحقيقية بالأمة الإسلامية.. وأكنّ حبا عميقا و ولاء بفخر وإعتزاز -باسم الإسلام- لأبناء هذا الوطن الذين رفعوا راية القرآن خفاقة عزيزة في ربوع العالم أجمع زهاء ألف عام) . واته: من ڕه‌بت و په‌یوه‌ندییه‌كى زۆر توند و تۆڵم له‌گه‌ڵ بڕوادارانى ئه‌م نیشتمانه‌دا هه‌یه كه پێیان ده‌گوترێت تورك، ئه‌وان برایه‌كى ڕاسته‌قینه و ڕاستگۆ و هه‌میشه‌یین و، خۆشه‌ویستی و دۆستایه‌تییه‌كى زۆرى شاراوه‌م به‌رامبه‌ریان هه‌یه…
ب ـ (وكانوا إخوه حققیین للأتراك فی الوطن، ورفاقهم فی سوح الجهاد منذ سالف العصور) . واته: كورده‌كان براى ڕاسته‌قینه‌ى توركه‌كان بوون لهم نیشتمانه‌دا و، چه‌ندین سه‌ده هاوڕیی گۆڕه‌پانى جیهادیان بوون.
ج ـ دیسان ده‌ڵێت: (قبل كل شيئ أنا مسلم، و ولدت فى كردستان. لكني خدمت الترك، وإن تسعا وتسعين من خدماتي النافعة حصلت للترك، وأمضيت معظم عمري بين الترك، وأخلص إخواني وأصدقهم ظهروا من الترك، وأستطيع أن أشهد ألفا من شباب الترك الحقيقيين الشهميين، بأني خدمت الملة التركية أكثر من ألف من هؤلاء الذين يظهرون أنفسهم محبين لقوميتهم وينعتونني بالكردي). واته: من له سه‌دا نه‌وه‌د و نۆی خزمه‌ته‌كانم بۆ تورك بووه، زۆربه‌ى ته‌مه‌نم له‌ناو ئه‌واندا به‌سه‌ر بردووه، دڵسۆزترین و ڕاستگۆترین هاوڕێكانیشم له ئه‌وانه…
جگه له‌مه‌ش، مامۆستا (نه‌وره‌سی) له چه‌ند جێگه‌یه‌كدا له‌باره‌ى گه‌وره‌یی توكه‌وه ده‌دوێت و فه‌زڵیان ده‌دات به‌سه‌ر گه‌لانیتر و ته‌نانه‌ت كوردیشدا. وه‌ك ده‌ڵێت:
أـ (والأتراك -كشعب ممتاز فى كل العصور- أینما كانوا فى أقطار الأرض هم مسلمون) . واته: توركه‌كان وه‌ك گه‌لێكى نایاب له هه‌ر چه‌رخێك و له هه‌ر كوێیه‌كدابن مسوڵمانن.
ب ـ هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: (والأتراك مسلمون فی أنحا‌ء العالم كافه، فقومیتهم مزجت بالإسلام لا یمكن فصلهم عنه. فالتركی یعنی المسلم. حتى إن غیر المسلم منهم لا یكون تركیا. وكذلك العرب فإن قومیتهم مزجت بالإسلام أیضا). به ماناى: تورك واته مسوڵمان، ئه‌گه‌ر نامسوڵمانێكت لێ بینین بزانه ئه‌وه تورك نییه… عه‌ره‌به‌كانیش هه‌ر ئاوا تێكه‌ڵ بوون به ئیسلامه‌وه..
ج ـ ته‌نانه‌ت مامۆستا (نه‌وره‌سی) هێنده سه‌رسامه به ڕه‌گه‌زى تورك، تا ئه‌و ئاسته‌ى نه‌توانێ نزاى شه‌ڕ له خراپه‌كار و سته‌مكاره‌كانیشیان بكات، كه چه‌ندین ساڵ سته‌میان لێ كردووه و ئه‌شكه‌نجه و ئازاریانداوه و ده‌ربه‌ده‌ر و ده‌رمانخواردیان كردووه، وه‌كخۆی ده‌ڵێت: (وإن فیهم من تركت من أجله منذ خمس سنین الدعا‌ء على الظالمین الذین یظلموننی منذ عشر سنوات. وإن فیهم من رأیت فیه بكمال الإعجاب والتقدیر أنقى نماذج الخصال السامیه متمثلة فی هؤلاء الترك النجبا‌ء).
ئه‌مه له كاتێكدا به‌شێك له توركه‌كان جاروبار مامۆستایان به (سه‌عیدی كوردی) ناو هێناوه، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه بووه به‌و نازناوه كوردییه ناشیرین و بێزراوى بكه‌ن و كوردى بونیان وه‌ك زه‌م به‌كارهێناوه، وه‌كخۆی له‌مباره‌یه‌وه ده‌ڵێت: (وإنه شیئ یقلب جوهر العدل إلى ظلم، ویوحی إلى الإنحیاز من وجهه العدل، هو التعبیر الذی یطلق علیّ بتسمیتی وفی كل مرة: “سعید الكردی”، مع أن اسمي “سعید النورسی” هنا وفی إسبارطة فى التحقیقات وذكرهم إیای بأنی كردی. وبهذا یوقظون حسا ضدی عند إخوتی فی اڵاخرة یتعلق بالحمیه القومیه، فضلا عن أن هذا تغییر لمجرى المحكمة وماهیهة عدالتها تغییرا تاما).
به‌ڵام مامۆستا سه‌ره‌ڕاى ئه‌مه، توركه‌كانى به زه‌برترین و زۆرترین گه‌ل ده‌ژمێرێت له ڕۆژهه‌ڵاتدا له هه‌مبه‌ر به‌رگرى كردن له ئیسلام، ته‌نانه‌ت به هێماى شه‌ره‌ف و سه‌ربه‌رزى و شمشێری ئیسلام و قورئانیش ناویان ده‌بات به درێژایی (حه‌وت سه‌د ساڵ)ى ڕابردوو.
ئه‌وه‌تا له (الشعاع)دا ده‌ڵێت: (أن الشعب التركی الذي هو أشجع قوم فى الشرق وأقواهم وأزیدهم عددا وأكثرهم إقداما فى جند الإسلام …. أن الشعب التركی الذی كان رمزا لشرف الإسلام وغزته، وسیفا ألماسیا ممتازا بید الإسلام والقرآن طوال سبعمأة سنة) .
مامۆستا وه‌كخۆی ده‌ڵێت: له میانه‌ى كاركردنیدا توانى تاڕاده‌یه‌كى باش ده‌مارگیری نێوان دوو برا گه‌وره‌كه‌ى ئیسلام (واته: عه‌ره‌ب و تورك) نه‌هێڵێت، به‌ڵام مه‌خابن ئاخۆ نه‌یتوانى و بۆی نه‌ڕه‌خسا، یاخود برا گه‌وره‌كان نه‌یانویست كورد بكه‌نه براى سێهه‌مى خۆیان و بیخه‌نه نێو ئه‌م بازنه‌ى برایه‌تییه‌وه، بۆیه دواجار كورد بێگانه به‌وان مایه‌وه.
(نه‌وره‌سی) لهم باره‌یه‌وه ده‌ڵێت: (وكما أن رسائل النور أصبحت وسیله لإنقاذ الإنسانیة من الإرهاب -شیئا ما- أصبحت وسیلة للتآخی والوحده بین الأخوین الجلیلین للإسلام وهما العرب والترك).
جێگه‌ى خۆیه‌تى لێره‌دا به‌راوودێك له نێوان زمان و ئه‌ده‌بیاتى مامۆستا (نه‌وره‌سی) كورد و (ئیسماعیل حه‌قی) توركدا بكه‌ین، كه جه‌نابی (نه‌وره‌سی) به تێگه‌ییشتنێكى پاك و ژیرانه و ئایینیانه دیدی خۆی له هه‌مبه‌ر نه‌ته‌وه‌ى (تورك) خستۆته‌ڕوو.
هه‌روه‌ها جێی خۆیه‌تى هه‌ڵوه‌سته بكه‌ین و بپرسین: ئایا ڕه‌ووشتى زانایان و ڕاڤه‌كارانى قورئانى پیرۆز لهم چه‌شنه‌یه كه (ئیسماعیل حه‌قی) په‌یڕه‌وى كردووه؟! ئایا تێگه‌ییشتن له قورئان ئه‌مه به‌رهه‌م و كه‌ڵكێتى؟!
له كاتێكدا ڕاڤه‌كارى ناوبراو هاوڕێ و هاوچه‌رخى گه‌وره پیتۆڵ و هه‌ڵكه‌وته‌ى كه‌م وێنه‌ى نه‌ته‌وه‌كه‌مان به‌دیعولزه‌مان مامۆستا (نه‌وره‌سی) بووه و، به چاوى خۆی جیهاد و خزمه‌ت و خه‌مخۆریه‌كانى مامۆستا و هاوڕێ و قوتابییه كورده‌كانى دیتووه.
كاتێك سه‌رنج لهم دوو نمونه‌یه ده‌ده‌ین و به‌راودیان له‌نێواندا ده‌كه‌ین، بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت دڵپاكى و ڕاستگۆیی و ویژدانى كوردان له ئاسمانه و، تێڕوانینی ئه‌وانیتر سه‌باره‌ت به كورد له ڕێسمانه.
ڕیشه‌ى نه‌ته‌وه‌ى تورك و په‌یوه‌ندییان به (یه‌ئجوج و مه‌ئجوج)ه‌وه:
ئه‌م وتانه‌ى (ئیسماعیل حه‌قى) تورك نه‌ژاد سه‌باره‌ت به كورد له كاتێكدایه زۆرێك له زانایان ڕیشه و ڕه‌چه‌ڵه‌كى (یه‌ئجوج و مه‌ئجوج) ده‌به‌نه‌وه سه‌ر تورك و به تیره‌یه‌ك له‌وانیان داده‌نێن و، ده‌شڵێن ئه‌و به‌ربه‌سته (سه‌ده)ی كه (زولقه‌رنه‌ین) بۆ گه‌لانى سته‌مدیده و ژێرده‌سته بنیاتینا، بۆ پاراستنیان بوو له ده‌ست گه‌نده‌ڵى و دڕنده‌یی و خراپی توركه‌كان.
ڕاڤه‌كارى قورئان پێشه‌وا (قورتوبی) له‌مباره‌وه ده‌فه‌رموێت: (قال السدي والضحاك: الترك شرذمة من يأجوج و مأجوج خرجت تغير، فجاء ذو القرنين فضرب السد فبقيت في هذا الجانب. قال السدي: بني السد على إحدى وعشرين قبيلة، وبقيت منهم قبيلة واحدة دون السد فهم الترك قاله قتادة).
قلت: (وإذا كان هذا فقد نعت النبي صلى الله عليه وسلم الترك كما نعت يأجوج ومأجوج، فقال عليه الصلاة والسلام: “لا تقوم الساعة حتى يقاتل المسلمون الترك قوما وجوههم كالمجان المطرقة يلبسون الشعر ويمشون في الشعر” في رواية “ينتعلون الشعر” خرجه مسلم وأبو داود وغيرهما. ولما علم النبي صلى الله عليه وسلم عددهم وكثرتهم وحدة شوكتهم قال عليه الصلاة والسلام: “اتركوا الترك ما تركوكم”).
مێژونوس (ئیبن ئه‌سیر)یش دڵنیایی زیاترمان ده‌كات له‌وه‌ى (یه‌ئجوج و مه‌ئجوج) توركن و، ئه‌مه‌ش به بۆچونى دروست داده‌نێت: (وقد اختلفت الأقوال فیهم، والصحیح أنهم نوع من الترك لهم شوكة وفیهم شرّ، وهم كثیرون، وكانوا یفسدون فیما یجاورهم من الأرض ویخربون ما قدروا علیه من البلاد ویؤذون من یقرب منهم).
به‌ڵكو به‌شێك له زانایان (مه‌غۆل و ته‌تار)یش به زاده‌ى تورك داده‌نێن، ده‌چینه خزمه‌ت ته‌فسیره‌كه‌ى مامۆستاى (موده‌ریس)، كه لهم باسه‌دا ده‌فه‌رموێت: (ذكر بعض المدققین فی البحث عن تأصیلهم أن أصل المغول والتتر من رجل واحد یقال له -تُرك- وهو نفس الذی سماه أبوالفدا‌ء باسم یأجوج ومأجوج فیظهر من هذا أن المغول والتتر هم المقصودون بیأجوج مأجوج).
وه هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م دابڕین و سنوربه‌ندیيه تورك ناونراون به (تورك). چونكه كاتێك به‌هۆی ده‌ربه‌نده‌كه‌وه دابڕێنران له گه‌له‌كانی تر و ته‌رككران و خرانه په‌راوێز و سنوربه‌نده‌وه، ئیتر به‌و ناوه‌وه ناونران. هه‌روه‌ك (مه‌ناوى) ده‌ڵێت: (وقیل هم بنو عم یأجوج ومأجوج لما بنی السد كانوا غائبین فتركوا لم یدخلوا معهم فسموا الترك).
له فه‌رموده‌ى پێغه‌مبه‌ریشدا (صلى الله عليه وسلم) ئاماژه به ڕه‌قى و توندى و سه‌رسه‌ختى تورك كراوه، وه‌ك لهم فه‌رموده شیرینه‌دا هاتووه: ((اتْرُكُوا التُّرْكَ مَا تَرَكُوكُمْ)) . واته: واز له تورك بهێنن و جه‌نگ و جیهادیان له‌گه‌ڵ مه‌كه‌ن، مه‌گه‌ر ئه‌وان له‌گه‌ڵتان بجه‌نگن.
زانایانى ڕاڤه‌كار لهم فه‌رموده‌وه ئه‌وه ده‌خوێننه‌وه، كه تورك نه‌ته‌وه‌یه‌كى دژوار و سه‌رسه‌خت و بێ به‌زه‌یین، بۆیه پێغه‌مبه‌ر ڕێگرى یاوه‌رانى كرد له ڕووبه‌ڕوو بونه‌وه له‌گه‌ڵیان. هه‌روه‌ك (مه‌ناوى ) و (سندي ) و (مه‌لا عه‌لى قارى) و (عه‌زیمى ئابادى ) ده‌فه‌رمون: (التُّرْك فَبَأْسهمْ شَدِید ۆبِڵادهمْ بَاڕدَه).
هه‌روه‌ها له‌به‌ر ئه‌وه‌یش كه ئه‌وان -واته توركه‌كان- یه‌كه‌م گه‌لن دژ به نه‌ته‌وه‌ى عه‌ره‌ب ده‌وه‌ستنه‌وه و ده‌سه‌ڵات و خێر و خۆشیه‌كانیان لێ زه‌وت ده‌كه‌ن، وه‌ك ئه‌مه ڕاشكاوانه له فه‌رموده‌یه‌كى پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله عليه وسلم) هاتووه: ((اتركوا الترك ما تركوكم فإن أول من یسلب أمتي ملكهم وما حولهم الله بنو قنطورا‌ء)) . واته: واز له شه‌ڕى تورك بهێنن تاكو ئه‌وان نه‌یه‌نه جه‌نگ و به‌رامبه‌رتان نه‌وه‌ستن، چونكه ئه‌وان یه‌كه‌م كه‌سن زه‌وى و زار و خێر و بێرتان لێ داگیر ده‌كه‌ن.
جا (به‌نوقه‌نتورا)، كه له فه‌رموده‌كه‌دا هاتووه، مه‌به‌ست لێى ئه‌و كه‌نیزه‌كه‌یه، كه حه‌زره‌تى ئیبراهیم -سه‌لامى خواى له‌سه‌ربێت- ماره‌ى كرد و دواتر نه‌ته‌وه‌ى (تورك) و نه‌ته‌وه‌ى (چین)ى لێكه‌وته‌وه (هي جاریة إبراهیم الخلیل ولدت له أولادا منهم الترك والصین).
جا بۆ دڵنیایی زیاتر له ناوه‌رۆك و ماناى فه‌رموده‌كه‌ى پێغه‌مبه‌ر(صلى الله عليه وسلم) ده‌چینه خزمه‌ت چه‌ند وته‌یه‌كى زانایان له سه‌رده‌مه جیاوازه‌كانداو، له زارى ئه‌وانه‌وه حه‌قیقه‌تی خراپه‌ی تورك ده‌خه‌ینه ڕوو:
پێشه‌وا (قورتوبی)، كه له سه‌ده‌ى (شه‌ش)ى كۆچیدا ژیاوه و ساڵى (671ك) وه‌فاتى كردووه، ده‌ڵێت: (وقد خرج منهم فی هذا الوقت أمم لا یحصیهم إلا الله تعالى، ولا یردهم عن المسلمین إلا الله تعالى، حتى كأنهم یأجوج ومأجوج أو مقدمتهم) . واته: لهم كاته‌دا له نه‌ته‌وه‌ى تورك گه‌لانێك په‌یدا بوون، مه‌گه‌ر ته‌نها خودا خۆی گه‌مارۆیان بدات، وه مه‌گه‌ر هه‌ر خۆیشی مسوڵمانان له ده‌ستیان بپارێزێت، وه‌ك ئه‌وه‌ى یه‌ئجوج و مه‌ئجوج بن، یاخود پێشه‌نگى و پێشه‌كى ئه‌وانبن.
هه‌روه‌ها پێشه‌وا (ئیبن حه‌جه‌ر)، كه له سه‌ده‌ى (هه‌شته‌م)دا ژیاوه و له ساڵى (857ك) وه‌فاتى كردووه، ده‌ڵێت: (قد ظهر مصداق الخبر) . واته: مه‌به‌ست و ناوه‌رۆكى فه‌رموده‌كه هاتۆته‌دى…
مامۆستاى گه‌وره‌ى كورد (مه‌لا عه‌بدولكه‌ریمى موده‌ریس)یش ده‌فه‌رموێت: (ومع ملاحظة ما ذكرناه لم یسلب الأمة الإسلامیة مكلها إلا هؤلاء)(24) . واته: به سه‌رنجدان له مێژوو بۆمان ده‌ره‌كه‌وێت كه سامان و سه‌روه‌تى ئومه‌ى ئیسلامى ته‌نها ئه‌وان داگیریان كردووه.
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: (وقد ذكر المؤرخون أن هذه الأمه كانت تغیر قدیما فى أزمنة مختلفة على الأمم المجاورة لها فكم أفسدوا وقلبوا الأمم قلبا قبل زمن النبوة ودمروا العالم تدمیرا؟ فهم مفسدون فى الأرض بنص القرآن وشهادة التأریخ)(25) .
وته‌ى زانایان زۆر و زه‌به‌نده له‌سه‌ر شاڵ و په‌لامار و زه‌بر و زه‌نگى توركه‌كان بۆ سه‌ر گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كانى دیكه، به‌ڵام به‌م چه‌ند دێڕه‌ى شێخى (مه‌ناوى) په‌سه‌ند ده‌كه‌ین
