وتار

جیهانگیری و خەیاڵپڵاوە خۆشەکە : ئاوابوونی “گوندە بچوکەکە”

لە کۆتایی حەفتاکانەوە ڕوانگە سیاسی وئابووریەکان گۆڕانکاریەکی ڕیشەییان بەخۆوە بینیوە بەرەو لیبڕاڵی نوێ،کە پێ ی وایە ڕێگای نمونەیی بەڕێوە بردن بەتایبەتی لە ئابووری وبەگشتی لەکۆمەڵایەتی دایە،نهێنی ئەم ڕەوتە سەربەست کردنی سەرمایەو بەهرە وداهێنانە کانی تاکە لە چوارچێوەیەکی بە دەزگا کراودا کەمافی موڵکایەتی تاک وسەربەستی بازرگانی بپارێزێ،ڕۆڵی دەوڵەتیش لە وەکورت هەڵبێ کەپارێزگاری لەسەرمایەکان بکا و گرێنتی مافەکانی کاری بازاڕەکان بەڕەوانی بکا. لەسەرزەوی ئەم وێناکردنە نمونەییە (ناوچەیەکی واڵا کراو بۆ بازاڕ،وە گریمانەی عەقڵیەتی هەڵبژاردنەکانی تاک)دەبوە بەرزکەرەوەی ڕوانگەی سیاسەتەکانی کەرتی تایبەت وڕزگارکردنی ئابووری لە کۆت وپێوەندی ڕێکخستن وپاشەکشەی دەوڵەت لە چاودێری کۆمەڵایەتی بوو،ئەم سیاسەتانە لەزۆربەی ناوچەکانی جیهان تەشەنەی کرد. ڕووپۆشێکی جوان بۆ کارەساتەکە: لە ئاسۆی ئەم سیاسەتانە،دروشمی “جیهان گوندێکی بچوکە” هەمیشە لەسەر زمانەکان دووبارە دەکرایەوە،تێگەیشتنێک کەلەسەر ئەم دروشمە بنیات دەنرێ ،واتە بەسەرچوونی سەردەمی دەوڵەتی نەتەوەیی ،لەسروشتی سەرکەوتنی سروشتی سەرمایەداری کە هەمیشە ئاڕاستەکەی بەرەو دەربازبوونە لە چوارچێوە ی ڕێخستنی وڵاتە نەتەوەییەکان ،لەبوارەکانی وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی وگۆڕانکاری ڕۆشنبیری ودەستکەوتنی زاست وپێزانینەکان، پاش ئەوەی زۆربەی وڵاتانی ئاسیا سنورەکانی خۆیان کردەوە بۆ هاتنی لێشاوی کاڵاوسەرمایە وبیروبۆچونەکان،بەم شێوەئەم وڵاتانە بوونە بازاڕێکی جیهانی توانەوەو پێکەوەگونجانی خێراکە لەلایەن ڕێکخراوی بازرگانی جیهانی وسندوقی نەختینەی نێودەوڵەتی وبانکی نێودەوڵەتی شەرعیەتیان درابوویە. ئەوەی دەرەنجامی ئەم پەرەسەندنە بوو کە جیهانگیری (پەیوەندیەکانی نێوان هەڵبژاردە ناوچەییەکان لەسەرئاستی هەسارەیی)بوە سیماو شێوازی هەرەبڵاو،هەرچەندە بەبەڵگە ساغ نەکراوەتەوەکە جیهانگیری دەوڵەتی نەتەوەیی لاوازدەکاوڕۆڵەکانی کەم دەکاتەوەبە زیادبوونی دەست گرتن بە کۆڕاکان ،کە ئەم ئاڕاستە دەبێتە بازدان بەسەردەوڵەتی نەتەوەیی داودەبێتە بەردی بناغەی ناسین وپێناسەکردنی زۆرێک لەبابەتەکانی سەردەم،، وەکو:”کۆمەڵگای زانیاری ومەعریفەت” و”ژنانی نێودەوڵەتی بێ سنوور”و “کۆمەڵگای مەدەنی جیهانی”و “کۆچ بەرەوباکور” و”کۆمکاری ئیسلامی”و “ئەوروپای یەکگرتوو” ئەمە دەرکەوت کە هەر پێشەنگی و سەرکێشیەک لە تێڕوانینێکی سەردەمیانەی جیهانی بۆ جیهانگیری وبەزاندنی سنووری نەتەوەودەوڵەت وهەرێمە خۆماڵیەکانە. لە گەڵ ئەو هەموو خۆزگەوخواستە هەڵکشاوانەی کە لەگەڵ ئەم گۆڕانکاریە ڕۆشنبیریانە هات کە جیهانگیری لەگەڵ خۆی هێنان بە بەڵێنی ئەوەی ئەوڕۆشنبیریانە دەبنە هۆی هاوڕەگەزی وپێکەوە گونجانی ڕۆشنبیری هەموو مرۆڤایەتی وەک دواسنووری خواستەکانی مرۆڤایەتی،وە جیاوازیە ڕۆشنبیریەکان بە حیکمەت ولێزانی بەڕێوە دەبا،بەڵام ئاماژەکانی کەلەبەردەستە دەری دەخا کە ئەم جیهانگیریە دەبێتە هۆی پەرتەوازەیی ولێک تۆران و بەریەک کەوتنی سیاسی زیاتر لەنێوان وڵاتەکان ونەتەوەکان وچینەکان ودین وڕۆشنبیریەکاندا. تەنانەت ئەو تێڕوانینە گەش بینیەش بۆ جیهانگیری کە پاڵپشت کراوبوو لە سەر وێناکردنی جیهان ،لەلایەن ئەو کۆمەڵانەی کەهەمان چارەنوسی هاوبەشیان هەبوو،کە ڕەوتەکان وبەرژەوەندیان پێکداچوو ووابەستەی یەک بوون لە ژیانی ڕۆژانەی ئەوکۆمەڵگایانەدالەبوارەکانی سامانداری وبیروبۆچونەکانیاندا،وای لێهات بەریەک کەوتنی تێدا دەرکەوێ بەهۆی زیادبوونی دیاردەی نایەکسانی وقڕی وپڕی کە لیبڕاڵی نوێ دروستی دەکا،کە وای کردوە چەندین کۆمەڵگا بەتەواوی لە ژیانی سیاسی وئابووری دا پەڕاوێزبکرێن. دوای قەیرانی ئابووری کە ئابووری ئەمریکاوجیهانی پەرێشان کرد لە ساڵی 2008، لەناوئەو قەیرانەدا ئەمریکا ناچار بوو کەهەموو سەلمێنراوەکانی لیبڕاڵی نوێ هەڵ بوەشێنێتەوە،وە دەست تێوەردان بکا بۆ نەجات دانی بانکەکان، بەو هۆیەوە جیهانگیریش پاشەکشەی کردو ئەوبەڵێنانەی جیهانگیری دەی گوتن بە تواندنەوەی جیاوازیە ڕۆشنبیری ونەتەوەیی ودینیەکان،هەموویان بڵقی سەرئاو دەرچوون ولە هەموویان شکستی خوارد؛بەڵکو چارەسەرە نمونەییەکانی جیهانگیری بوە هۆی دروست کردن و وروژاندن وسەنگەر لێک گرتنی چەندین ناسنامەو ڕەوت لەناو یەک گەل ویەک چین وتوێژو هەڵگرانی یەک ناسنامەدا،تا وای لێهات جیهانگیری بەسەر شۆڕشی پەیوەندیەکان وکۆمەڵگای زانستە کان،ببێتە تاکەبابەتی ڕۆژ. بە وێک هاتنەوەی گەنگەشەی جیهانگیری،باس وخواسی لیبڕاڵی نوێ بە ئاشکرایی ڕووی لە هەڵکشان کرد،هەم لە لایەن ئەوکەسانەی کە سەربەوڕەوتەن و وەک تاکە ڕێبازی دەبینن بۆ دابین کردنی سەبەستی وڕێزو کەرامەتی مرۆڤایەتی،هەروەها لەلایەن دژەکانی لیبراڵیەتی نوێ کە جەختیان لەسە کارەساتە کۆمەڵایەتیەکانی ئەم ڕەوتە دەکردەوە،ڕەوینەوەی تەم ومژی جیهانگیری ودەرکەوتنی خۆری لیبڕاڵی نوێ لەبەرژەوەندی کۆمەڵگا نەبوو؛ بەڵام کاتێک دوان لەوبارەوە ڕووی لە هەڵکشان کرد ،لە دوای ئەوەی کۆمەڵگا هاوسەنگی لەدەست داوکارەساتی بەسەروەری کردنی لیبڕاڵی نوێی دەرک کرد،وەشکست خواردنی ئەوڕەوتە لە چارەسەری کێشەکانی کۆمەڵایەتی،ودەستەوستان بوونی لە بەڵێنە سەرەکیەکەی کە گەشەی سەرمایەبوو،بەڵام تۆماری لەبوارەلەهەشتاکانەوە هەتائێستا زۆر لاوازوشەرمەزارکەربوو،بۆیە کە لادانی جیهانگیری تەنیا پەردەیەکی ئایدۆلۆژی بوو تا تاکە جێگرەوەکە کە لیبڕاڵی نوێ یە ،ڕێ ی بۆ بکرێتەوە،کەوەک دیڤید هارڤی لە کتێبی”لیبڕاڵیەتی نوێ:پوختەیەکی مێژوویی”دا دەڵێ:سەرکەوتووبوو لەبەدی هێنانی ئامانجی چینەباڵاکان،لە گێڕانەوەی دەسەڵاتە لەدەست چووەچینایەتیەباڵاکانیان، ،بەهەڵکێشانی خزمەتگوزاری وەبەرهێنان و بازاڕی پشکەکان،تاوای لێهات شارەکانی وەبەرهێنان بوە چەند دورگەیەکی مەندە هۆش کەر وپڕ لە سەروەت وسامان و جیاکەرەوەکانیان..

کیشوەر بڕی بە یەک ئاڕاستە

بییربوردیۆ لە پێناسەکردنی جیهانگیری دا هەوڵی داوە پەردە لەڕووی چەواشە کاریەی لیبڕاڵی نوێ هەڵماڵێ،ئەو پێ ی وایە کە جیهانگیری تەنیاخەون وخەێاڵ وتارماییەکی کەشخەوجوان بوو کە سیاسی وئەکادیمی و میدیاکارەکان ڕەواجیان پێ دا بۆ پشتگیری هەڵخەڵەتاندنی ئەو چەواشە کاریەی کەزۆرینەی خەڵکی تێوەگلابوو،بەڵام ئەوەی لە ژیانی ڕۆژانە دەیبینین،بەردەوام زەبەلاح بوونی هەژموونی دەسەڵاتی بازاڕەکان وڕۆچوونیەتی لە کۆمەڵگاکان بۆ چنینەوەی قازانج. ئەم تێگەیشتنە ڕیشەییە بۆ جیهانگیری کە بەدیاردەیەکی ئابووری کورتی کردۆتەوە،دەکرێ ئەمە بکرێتە زەمینە ی باوەڕبوون،بە وابەستەیی بەشگەکان کە لەدەرەوەی وڵاتی خۆیان کاران،وەبە کۆمپانیای تێپەڕیوولە سنور ی ڕەگەزەکان وکیشوەربڕو بێ سنورەکان ناسراون،وەڕێژەیەکی زۆر لەسەرمایەوهۆکارەکانی بەرهەم هێنان موڵکی ئەوانە،وەبەتەواوی زاڵن بەسەر پیشە سازیەکان، وەک نەوت وئۆتۆمبیلەکان وجگەلەوان،ئەم بەشگانە هەڵدەستن بە ئەنجامدانی چالاکیە ئابووریەکان لەسەربناغەی دەستکەوتەکانی بازاڕ،بێ ئەوەی گوێ بە ڕێک کەوتنی ئەوچالاکیە بدەن لەگەڵ گرنگیدانە نەتەوایەتیەکانیان. هەژموونی ئەم کۆمپانیایانە زۆرفراوان بووە،قەبارەیان گەشەی سەندوە،لەحەفتاکانی سەدەی ڕابردوو،حەفتاکان ئەودەیەبوو کە ئابووری جیهانی تیای دا گۆڕا لە نمونەی ئابووری چەق گرتوو لە دەوری دەوڵەتی نیشتمانی ونەتەوەیی بۆ نمونەی لیبڕاڵی نوێ کە وەستاوە لەسەر بازاڕی ئازاد وو تایبەت کردنی بەرهەم هێنان ووهەڵگرتنی کۆت وبەندەکانی سەر سەرمایە،وە لێک هەڵوەشاندنی ڕێکخراوەکانی خۆشگوزەرانی کۆمەڵایەتی بە پاڵەپەستۆی سندوقی نەختینەو بانکی نێودەوڵەتی،. لەگەڵ بەرەوپێش چوونی شۆڕشی تەکنەلۆژیا،کۆمپانیا گەورەکان توانیان ڕیزبەندی یەکەمینەکانیان بگۆڕن ،وەبەرهێنانێکی زەبلاحیان هاوردەی جیهانی سێ یەم کرد،چونکە لەوێ دەستی کارهەرزان بوو ویاساکانی ڕێک خستنی کارلاوازبوو وگەندەڵی سیاسی وبەڕێوەبردن زۆرە،ئەمەش بزاڤی کرێکارانی لە وڵاتە پیشە سازیەکان لاوازکرد،بەمەش ئەم کۆمپانیایانە توانیان لە کۆت وبەندی پاڵەپەستۆی بزاڤی کرێکاری و چینایەتی هەڵکشاولەخوارەوەلە لای بزاڤی کرێکاران لە باکور،وە گەورەترین قازانجی دەست کەوتوە بەهۆی هەرزانی کرێکارلە باشووری جیهان وزۆربەئاسانی سنورەکان دەبڕێ بەبیانوی پێداویستی بازاڕ. ئەم کارە وابەستە نیە بە ئاوابوونی سەروەری نەتەوەیی ،وە سیاسەتی لیبڕاڵی نوێ باسی دەکا،بەڵکو پەیوەندی بەتوانای کۆمپانیا گەورە پاڵپشتی کراوەکان بە قورسایی سیاسی بۆ وڵاتەکەی لەسەر تێکشکاندنی سەروەری وڵاتانی لاوازو جوڵان لەناو سنورەکانی دا،بەبێ ئەوەی کە هیچ بەشداری بکا بە هیچ پێزانینێکی گرنگ بە چالاکیەکانی،بەتایبەتیش لە بواری سامانە سروشتیەکان. بۆیە تێپەڕینی ئەم کۆمپانیایانە بۆ سنوری نەتەوەکان ،بۆتە جێ ی گومانی چەپڕەوولیبڕالیە کلاسیکیەکان،چونکە سیاسەتە نەتەوایەتیەکانن کە بەرژەوەندیە کانی سامان وکار دیاری دەکەن؛ وەئەوبڕیارە بەڕێوەبردنەی کە کۆمپانیاکان دەیاندەن،ڕێک دەکەوێ لە گەڵ ئاڕاستەوخواستی ئەو سەرمایەدارانەی پشکی زۆریان هەیەلە کۆمپانیاکە،هیچ بەڵگەیەکی دڵنیاکەر لەبەردەست نیە بۆبێ لایەن بوونی ئەو بەشگانە لە پێوانە سیاسیەکان؛لەو وڵاتەی کە گەورەترین ژمارەی ئەو کۆمپانیایانەی تێدایە کە ئەمریکایە،کۆمپانیاکان یاری بە کاودانی سیاسی دەکەن،بۆئەوەی دەوڵەت دەست تێوەردان بکاو بەرژەوەندیەکانی خۆی بپارێزێ،هەموو ساڵێ سیاسەتمەدارەکان دەچنە ناو بەڕێوەبەرایەتی ئەنجومەنی کۆمپانیاکان پاش پێشکەش کردنی چەند خزمەت گوزاریەکی سیاسی، ئالێرەدا جیاوازی لە نێوان بێزنس وسیاسەت زۆرئاڵۆزترە لە قسە کردن لە بارەی بێ لایەنی کۆمپانیاکان وبڕینی سنوری نەتەوەکان. کەواتە چەمکی” بازدان بەسەر سنوری نەتەوەیی”دا هەڵقوڵاوی ئەم کردارە ئابوریەیە،وەبە هەڵوەشاندنی ئەو بناغە ئابوریەی کە ئەم پڕۆژەی لەسەر بنیات نراوە،ئەوەی لە واقع دا ڕوودەدالەو ئاڕاستە ی نەتەوەیی ڕۆژئاوا بۆ کۆمپانیاکان نزیکە ،کە پەیڕەوی سیاسەتی سەپاندنی قەیرانەکان دەکا لەسەر وڵاتە لاوازەکان،بۆئەوەی بتوانێ ئەوەی ماوە لەودەوڵەتانە بە نرخێکی هەرزان بکڕێ،هەروەک ،بیتراجان، لە کتێبی ” هەڵکشانی کەسانی خاوەن هەژموون”دەڵێ:دەتوانرێ باس لەو پەیوەستانەی بازدان بەسەرسنوری نەتەوەیی دا،بکرێ کە گرنگترینیان سڕینەوەی سەروەری دەوڵەتی نەتەوەییە.

ئاوابوونی سەروەری

ئەوئەندێشە کۆمەڵایەتیەی کە لیبڕاڵی نوێ دروستی کردوە لەسەرزەمینەی داخورانی سەروەری دەوڵەتی نەتەوەیی نوێ کە بە بەڵێننامەی وستفاليا”، ی ساڵی1648، داکوتراوە، لیبڕاڵی نوێ دەیەوێ دەسەڵاتی دەوڵەتی نەتەوەیی داماڵێ بۆ بەرژەوەندی ڕژێمی جیهانی یەک گرتوو،بە چاو پۆشین لە بەزاندنی سەروەریەکان کە زۆربەی وڵاتانی جیهانی سێ یەم چەندین دەساڵە بە دەستیەوە گیرۆدەن،هیچ دەوڵەتێکی دەرەوەی بازاڕی جیهانی بەختی دەست کەوتنی سەروەریەکی ڕاستەقینەیان نەبوو، ئەم ڕەوتە خەریکە بەهۆی سیاسەتەکانی لیبڕاڵی نوێ پاشەکشە دەکا،چونکە سەروەری بەتەواوی جێ بەجێ نەبوە تا ئێستا قسە لە ئاوابوونی بکرێ، وەتە پێش ئەوەی لە دایک بێ ،کۆچی دوای کردو ئاوابوو. سەرەڕای پاڵدانی تێڕوانینی ئاوابوونی دەوڵەتی نەتەوەیی بۆ دەستەوستانی حکومەتەکان لە ڕێکخستنی پێزانینە بە لێشاوەکان و کۆنتڕۆڵ نەکردنی وێستگەکانی ڕاگەیاندن دەگێڕنەوە،بەڵام هەروەک بیتر جران دەڵێ ئەم ڕاڤەی بێ هێزی دەوڵەت نیە وبەدرێژای نەوەی داهاتوو کە دەوڵەت پاشەکشەی لە ئەرکە کۆمەڵایەتیەکانی هەڵ بژاردوە لەبەربێ هێزی دەوڵەت نیە،بەڵکو لە هەڵوێستی بەهێزیەوەیە. جران پشتگیری ئەم بۆچونە بەو گریمانەدەکا کە دەڵێ دەوڵەت بە پلە بەپلە بەهێزتربووە،لاوازترنەبووە،ئەمەش بە تایبەتی دەگەڕێتەوەبۆ پەرەسەندنی تەکنەلۆژیا؛ پێش نیو سەدە هیچ دەوڵەتێک لە جیهاندا زانیاری وردی نەبوە لەسەرهەموو هاووڵاتیانی، بە پێچەوانەی ئێستا، ئێستا کارمەندێکی گەورە لە هەر بەڕێوەبەرایەتیەکی کۆچ وپاسەپۆرت لە هەروڵاتێکدا لە جیهان دەتوانێ کەلەسەرشاشەی کۆمپیوتەرەکەی هەموو پێزانینەکانی پێویست لەسەر دانیشتوانی وڵاتەکەی ببینێ . بە پێچەوانەی ڕوانگەی ئاوابوونی دەوڵەت ،زانای ئەڵمانی ئەولریش بیک دەڵێ کە سنوردانان بۆ دەسەڵاتی دەوڵەت لە کۆتایی چلەکانی سەدەی ڕابردوو،کە زۆربەی وڵاتان بەبەڵێننامە دژی بنەبڕکردنی کۆمەڵایەتی بوون،وەخۆیان گرێ داوە بە بەڵێننامەکانی مافەکانی مرۆڤ،ئەم بوارە پەیوەندی بە پاشەکشە لەبواری ئابووری نیە.

کۆچ کردن وکۆمەڵگای سەرکێشیکردن:

یەکێک لە بنەماسەرەکیەکانی پشتی پێ دەبەسترێ،بۆ سەردەمی دوای نەتەوایەتی،دیاردەی کۆچ کردنە کە قەبارەی زۆر زیادی کردوەلەم ساڵانەی دوایی دا،بە دیاری کراوی لە باشوور جیهانەوەبۆ باکور،سەرەڕای ئەوەی گەورەترین کرداری کۆچ کردن لەسەردەمی نوێ دالە ناو سنوری دەوڵەتی نەتەوەیی دا ڕووی داوە،(کۆچی ناوخۆ لە گوندەوەبۆ ناوشارەکان لەناو دەوڵەتی نەتەوەیی) بەڵام کە ڕووی نوێ لە دیاردەکە ئەو ڕوەیە کە تەکنەلۆژیای پەیوەندیەکان لە پەیوەندی نێوان کۆچەران و وڵاتەکانی لە دایک بونیان بە ئاسانی. بەم پەیوەندیە بونیادی ئەوکۆمەڵگایانە لە ئاوارەیی دا وەک کەمایەتی دینی ونەتەوەیی لەتاراوگە دە پارێزرێن لەو وڵاتانەی کە کۆچیان بۆ کردوە. لەگەڵ ئەو قەڕەباڵغیە زۆرەی کە بزاڤی کۆچەری لە بەهاری عەرەبی دابەخۆیەوەدی،وە گۆڕانکاری بۆ کێشەیەکی سیاسی ئاڵۆز،بەڵام بیرۆکەی ژیان بەسەربردن لە تاراوگە، هەموو کاتێک واقیعی نیە،هەموو کۆچەرەکان پەیوەست نین بە کێشەکانی نەتەوەو وڵاتەکانیان وە بەتەواوی لە ڕوی ڕۆشنبیری وهەستەوەری دابڕاون لەو واقعەی کە تیایدا دەژین،زۆر خەڵکانی نامۆ هەن کە زۆرتر پەیوەندیان لە گەڵ کێشەی نەتەوەو وڵاتەکانیان هەیە. بۆیە کە دیاردەی کۆچکردن،وەک دیاردەیەکی گشتی ،تەنیا خۆ بێ ئاگاکردنە لە ژیانی چینایەتی کە کۆمەڵگای کۆچەران کان بەشێوەیکی سەرەکی تێک دەشکێنێ ،وە جیاوازی زۆر گەورە ئاشکرا دەکا لەنێوان چین وتوێژە باڵاکان و ناوەندەکان لە کۆمەڵگای جیهانی سێ یەم،ئەو دەوڵەمەندانەی کۆچ دەکەن لە پێناوی خوێندن یان بۆ کردنی پیشەیەکی بڵند بەڵام ئەو هەژارانەی کۆچ دەکەن لە دۆزەخی ژیانی وڵاتی پەرتەوازە لە ڕووی سیاسی وداتەپیو لە ڕووی ئابووری یەوەیە . ئەو جیهانە یۆتۆپیایەی کە سەرەنجی کۆچەرانی بۆ لای خۆی ڕاکێشاهەرلەسەرەتاوە بەوشێوە پێشوازی نەکردن کە ئەوان خۆزگەیان بۆدەخواست،چونکە حکومەتە ڕۆژئاواییە کان ،لەسەروشیانەوە ئەڵمانیاکە دەیەویست لەگەڵ مێژووی ڕابردووی ئاشت بێتەوە بەکردنەوەی سنورەکانی لە بەردەم کۆچەران ،ئێستا لەترس ولەرز دایە لە وێک هاتنەوەو سنورداربوونی ڕۆشنبیریە ئەوروپیەکەی ولە ناڕەزایی خەڵکەکەی ولە هەڵکشانی پارتە ڕاستڕەوەکان کەدژایەتی بیانیەکان دەکەن،بۆیە چەندین تەقەللاوبڕیاری دەرکردوە کە پێچەوانەیه لەگەڵ بەها ئازادەکان کە بانگەشەی بۆدەکەن،لەوانەش پارە بەخشین بە تورکیاومیسر تا پێشوازی ئەو پەنابەرە ئاست نزمانە بکەن،کە ئەو لێ وەشاوەییەیان نیە کە بتوانن خزمەتی ئابووری ئەڵمانیا بکەن. بێزاری گەلانی ئەوروپالە کۆچەران تەنیا لەبەر ترسیان لە جیاوازی ڕۆشەنبیریان نیە،بەڵکو ڕەگی ئەم ترسە لە دینامیکیەکانی ژیانی نوێ ی بنیات نراو لەسەر خۆخستنە مەترسیەوە کەبۆتە ناسنامەی کرداری کۆمەڵگا ڕۆژئاواییەکان،چونکە لایەنێکی گرنگی لیبڕاڵیەتی نوێ کرانەوەیەتی بەڕووی ئەو هەڕەمەکی وبێ سەرەوبەریەی کە خولیای خۆ خستنە ناو مەترسیە ،هەروەک زانای ئەڵمانی ئۆلریش بریک دەڵێ. ئەوکۆمەڵگایەی خۆدەخاتە ناومەترسیەوە کە لیبڕاڵی نوێ پێشکەشی ئەم سەردەمەمانی کرد،بەو پێ یەی کە ئەم چینە جیهانی هەلی نوێ یە کە لە دەوری دەوڵەت کۆنەبۆتەوە، ئەو دەوڵەتە ی کە پاداشتی ئەو کەسانە دەداتەوە کە ئامادەی جەربەزەیین ونەرمن وهەموارن لەگەڵ گونجان لەگەڵ بازاڕی کاری هەڵبەزو دابەزکەروبیروباوەڕی پڕ متمانە لە توانای کەسایەتیان، دوای ئەوەی کە بڕوایان بەدەوڵەت لە دەست داوە،ئەوە لە ژیانی واقعی ڕۆژانە ی جیهان کە گونجاوە لەگەڵ کێشەی نا متمانەیی لەگەڵ شارەزایی کەسانی ئاسایی لە ژیانیان ؛کە زۆریان لێ دەکرێ کە بژین لە حاڵەتی دڵەڕاوکێ ی درێژخایەن لە بارەی داهاتوی پلەو پۆست وپیشەیی یان.

لە کۆتایی دا؛ئەوەی کە هاندەری ئەم هەموو کێشە کۆمەڵایەتی وئابووریانە بوو، ئەو وڵاتانە بوون کە سنوری ئابووریان بەڕووی گەڕانەوە بۆ نەتەوەی ئابووری کردەوەئەو وڵاتانەی کرایەوەبەڕووی بازاڕ بەهۆشداری پێش ئەوەی خۆی لە پشت قەڵغانی جیۆسیاسی بشارنەوە، ئەو هەوڵ تەقللا پتەوانەی کە چین دەیدا لە پێناو پاراستنی بازاڕەکەی وفەرمەنڕەوا ئاسنینەکەی لە دراوەکەی وبانکەکانی ویاریکردنی بە پێوانەکانی بازرگانی نێودەوڵەتی،وەئەو کاردانەوەو وەڵام دانەوانەی کە ئەمریکا دەیداتەوە بە چاودێری بازاڕەکان و دانانی ئاستەنگ ولەمپەر لە بەردەم بەرهەمە چینیەکان، ئەو جەنگە بازرگانیەی لە ئەنجامی ئەم کێ بەرکێ یە لەنێوان ئەودوو دەوڵەتە بەرپادەبێ،پشتگیری لەو پێشبینی وبۆچونەدەکا کە کۆمەڵێک لەڕەخنەگرە ڕۆشنبیرەکان دەیڵێن، کە سەردەمی لوتکەبوون سەبارەت بە جیهانگیری لە ڕێگەی دایە بۆ بە ڕابردوو بوون،ئەو لوتکەی جیهانگیریە ڕووبەڕووی ئاوابوونێکی بە هێواشی دەبێتەوە کاتێک کە کارەکەی لە دەست دەدا، کە وردە وردە وپلە بەپلە خەریکە لە دەستی دەدا

نووسينى: محەممەد جیبریل

محەمەد عەزیز عەلی ڕەسوڵ

محەمەد عەزیز عەلی ڕەسوڵ لە دایکبووی ۱۹۷٤ ڕانیە، خاوەنی بڕوانامەی دبلۆم لە زمانی ئینگلیزی و بەکالۆریۆس لە شەریعە ۱۹۹٨ زانکۆی دهۆک.

محەمەد عەزیز عەلی ڕەسوڵ

محەمەد عەزیز عەلی ڕەسوڵ لە دایکبووی ۱۹۷٤ ڕانیە، خاوەنی بڕوانامەی دبلۆم لە زمانی ئینگلیزی و بەکالۆریۆس لە شەریعە ۱۹۹٨ زانکۆی دهۆک.

Leave a Reply