ن: د. عماد الدین خلیل و: خه‌ڵات جه‌مال
له‌م سۆنگه‌یه‌وه ده‌بێت ئه‌و بنه‌مایه ڕه‌تبكه‌ینه‌وه كه ده‌ڵێت: (یان ئه‌مه یا ئه‌وه)… یان كاریگه‌ره ویراسیه‌كان یان پێكهێنه‌ره‌كانى ژینگه و ئه‌زموون. ده‌بێت ده‌ست بگرین به‌و بنه‌مایه‌وه، كه ده‌ڵێ (ئه‌مه‌ش و ئه‌وه‌ش)… ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت په‌نجه بخه‌ینه سه‌ر ڕیشه‌ى پاڵنه‌رى ده‌ستكه‌وت، كه به جۆرێ له جۆره‌كان داهێنان له‌خۆده‌گرێت.. ئه‌وا ده‌بێت هه‌ردوكیان پێكه‌وه بگرین.
له‌لایه‌كى تره‌وه، ئه‌م بابه‌ته یان ئه‌م دیارده‌یه‌ى له‌به‌رده‌ستماندایه.. شتێك نیه ته‌نها په‌یوه‌ندى به تاكه‌وه هه‌بێت، به‌ڵكو په‌یوه‌ندى به كۆمه‌ڵگاشه‌وه هه‌یه، به‌بێ ئه‌وه‌ى ویستى ئێمه‌ى تیابێت.. كه‌واته له ئه‌نجامدا ڕه‌هه‌ندێكى شارستانى به‌خۆوه ده‌بینێت…
ڕاستییه‌كه‌ى پێكهێنه‌رى سه‌ره‌كى هه‌ر شارستانیه‌تێك بریتییه له درێژبوونه‌وه‌ى ئاسۆیی و ستوونى، به هه‌ردوو لایه‌نى جۆرێتی و چه‌ندێتییه‌وه.
بۆیه ئه‌گه‌ر تۆ بته‌وێت هه‌ر شارستانیه‌تێك بوه‌ستێنیت له كاركردن، له ئاوێته‌بوون، له گه‌شه‌سه‌ندنى به‌رده‌وام. ده‌بێت (ده‌ستكه‌وت) بوه‌ستێنیت و له‌كارى بخه‌یت، به‌و شێوه‌یه كه‌مته‌رخه‌می ڕووده‌دات له جێبه‌جێكردندا، كه به‌هۆیه‌وه توشی نه‌زۆكى ده‌بێت له‌كارابوونیدا، ئیدى بۆ خۆى ده‌پووكێته‌وه و داده‌ڕووخێت و ده‌كه‌وێت.
جا هه‌ر كاتێك ژماره‌ى ئه‌و داهێنه‌رانه زۆر ببێت، كه وه‌ك لافاو وان له‌جێبه‌جێكردندا.. شارستانیه‌ت ده‌توانێت به‌رده‌وام بێت له سه‌ركه‌وتنه‌كانیدا و پشتى كۆسپ و ته‌گه‌ره‌كان بشكێنێت، پێچه‌وانه‌كه‌شی هه‌ر ڕاسته…
ئینجا ڕۆڵى بیروباوه‌ڕ دێته پێشه‌وه وه‌ك په‌نجه له تروناندنی تیر و، هانده‌رى كار و ده‌ستكه‌وت، به‌و پێودانگه‌ى كه كار په‌رستشێكه و مرۆڤ له‌خواى په‌روه‌ردگار نزیك ده‌بێته‌وه پێی.
له سه‌رتاسه‌رى جیهاندا و به‌درێژایی مێژووى مرۆڤایه‌تى، بیروباوه‌ڕێكت ده‌ست ناكه‌وێت وه‌كو بیروباوه‌ڕى ئیسلامى ده‌ستكه‌وتى به‌ستبێته‌وه به باوه‌ڕه‌وه. له ڕوانگه‌ى ئه‌م ململانێى كار و باوه‌ڕه‌وه، خه‌ڵكى ده‌ستكه‌وته‌كانیان گه‌شه‌ى كرد و توانیان له كاتێكى پێوانه‌ییدا شارستانیه‌تێكى نایاب و خاوه‌ن به‌رهه‌م و به‌خشنده دروست بكه‌ن و په‌ره‌ى پێبده‌ن، شتی زۆر زۆرى پێشكه‌شی مرۆڤایه‌تى كرد. بۆیه پێویسته هه‌ڵوێسته‌یه‌كى كورت بكه‌ین له‌سه‌ر تێڕوانینی ئیسلام بۆ ده‌ستكه‌وت به‌و پێیه‌ى ڕه‌گ و ڕیشه‌ى په‌رستشه‌كانه به‌و واتا گشتییه‌ى، كه له‌ڕێوڕه‌سمه‌كان و ڕوكه‌شه‌كان ده‌رده‌چێت و هه‌وڵده‌دات بۆ ئه‌وه‌ى بنیادى ژیان بنێت به هه‌موو جومگه‌كانیه‌وه، تاكو ژینگه‌یه‌كى گونجاوبێت بۆ په‌رستشى په‌روه‌ردگار و، ڕووكردنه ئه‌و له ڕێگا و مه‌نزڵگادا و، گونجاو بێت بۆ وه‌رگرتنى فه‌رمایشته‌كانى، یان ئه‌و شه‌ریعه‌ته‌ى ئامانج لێی ئه‌وه‌یه ژیان به‌ڕێوه‌ببات.
كاتێ به‌ناو قورئانی پیرۆزدا گوزه‌ر ده‌كه‌ین ئه‌م بانگه‌وازه گشتگیره‌مان به‌رچاو ده‌كه‌وێت بۆ كار: [وَقُلِ اعْمَلُواْ فَسَيَرَى اللّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ وَسَتُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ (التوبة 105]. واته: (بڵێ: كار بكه‌ن، خواى په‌روه‌ردگار و پێغه‌مبه‌ر و بڕوادارانیش كاره‌كه‌تان ده‌بینن، پاشان ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆلاى ئه‌و خودایه‌ى ئاگادارى دیار و نادیاره، پێتان ده‌ڵێت چیتان كردووه). هه‌روه‌ها گوێ ڕاده‌گرین بۆ پێغه‌مبه‌رى خودا (صلى الله علیه وسلم) كه بانگمان لێده‌كات و ده‌فه‌رموێ: “إِذا قَامَتِ السَّاعَةُ وَفِي يَدِ أَحَدِكُم فَسِيلَةٌ فَاسْتَطَاعَ أَلاَّ تَقُومَ حَتَّى يَغْرِسَهَا.. فَلْيَغْرِسْهَا، فَلَهُ أَجْرٌ بِذلِكَ “، واته: (ئه‌گه‌ر كاتى به‌پابوونى قیامه‌ت بوو و یه‌كێكتان شه‌تڵه نه‌مامێكى به‌ده‌سته‌وه بوو، ئه‌یتوانى پێش ئه‌وه‌ى قیامه‌ت هه‌ستێت بیڕوێنێت.. با بیڕوێنێت، چونكه خێر و پاداشتى بۆ ده‌نوسرێت له‌سه‌رى)… به‌چاكى بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت كه چۆن ڕۆڵى شارستانیه‌تیى كه‌سی بڕوادار له‌سه‌ر كار و داهێنانى به‌رده‌وام ڕاوه‌ستاوه، هه‌ر له ساته‌وه‌ختی هۆشكردنه‌وه‌وه‌ى سه‌ره‌تایه‌وه هه‌تا ڕۆژی دوایی!! به ته‌واوى دڵنیاده‌بین له‌وه‌ى چۆن ژیانى موسوڵمانانه بریتیه له كردارێكى داهێنه‌رانه‌ى به‌رده‌وام.
جه‌ختكردنه‌وه‌ى قورئانى پیرۆز له‌سه‌ر كار و هه‌وڵى مرۆڤه‌كان بۆ ئاوه‌دانكرنه‌وه‌ى جیهان له‌به‌ر ڕۆشنایی و ئاڕاسته‌كردنى په‌روه‌ردگادا گه‌یشتۆته ئاستێك.. ئه‌م وشه‌یه‌ى -به لێوه‌رگیراوه جیاوازه‌كانیه‌وه- پتر له سێ سه‌د و په‌نجا جار به‌كار هێناوه، كه سه‌رجه‌میان -به ئه‌رێنى و نه‌رێنیه‌وه- ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌كه‌ن كه خولگه‌ى سه‌ره‌كى بوونى مرۆڤ -به تاك و به كۆ- له‌سه‌ر زه‌ویدا، بریتیه له كاركردنێك كه پێوانه‌یه‌كى دادگه‌رانه بگرێته به‌ر بۆ دیاریكردنى ئامانج له دنیا و دواڕۆژدا، ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستێكه به‌ته‌واوى ده‌گونجێت له‌گه‌ل بنه‌ماكانى (فه‌راهه‌م كردن: التسخیر) و (جێگه‌دارى: الإستخلاف) و (ئاوه‌دانكردنه‌وه: الإستعمار)ى زه‌مینیدا، كه قورئانى پیرۆز به درێژی جه‌ختى لێكردوونه‌ته‌وه.
ئه‌وه‌تا قورئانى پیرۆز خۆى باسی ئه‌وه‌مان بۆ ده‌كات، كه بابه‌تى مردن و ژیان هه‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه بۆ ئه‌وه دانراوه تا ئاده‌میزاد تاقی بكاته‌وه و ده‌ربكه‌وێت كامیان باشترین كرده‌وه ئه‌نجام ده‌ده‌ن: [الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ] (الملك 2)، واته: (-به‌رزى و بڵندى بۆ- ئه‌و خودایه‌ى مردن و ژیانى بۆیه دروستكردووه تا تاقیتان بكاته‌وه و ده‌ربكه‌وێت كامتان كرده‌وه‌ى باشتر و چاكتر ئه‌نجام ده‌ده‌ن، هه‌ر ئه‌و به‌ده‌سه‌ڵات و لێخۆشبووه). هه‌روه‌كو له سوره‌تى (العصر)دا باسی ئه‌وه‌مان بۆ ده‌كات هه‌ڵوێستى مرۆڤ له‌م جیهانه‌دا ته‌نها به له‌ده‌ستدانى یه‌كێك له دوو مه‌رجه سه‌ره‌كیه‌كه‌ى (باوه‌ڕ و كرده‌وه‌ى باش) سه‌ره‌نجامه‌كه‌ى قوڕبه‌سه‌رییه… وه بڕیارى یه‌كلاكه‌ره‌وه ده‌رده‌كات بۆ ئوممه‌تى ئیسلامى، كه په‌یوه‌ست بێت به ڕۆڵه ئه‌رێنییه كاراكه‌ى خۆیه‌وه له ناوجه‌رگه‌ى جیهاندا: [وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُوْلَـئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ.. وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَـئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ] (آل عمران 104-105)، واته: (با كه‌سانێكتان تیابێت كه بانگه‌واز بكه‌ن بۆ شتى باش و فه‌رمان بكه‌ن به چاكه و ڕێگرى بكه‌ن له خراپه، ئا ئه‌وانه سه‌رفرازن، نه‌كه‌ن وه‌كو ئه‌وانه‌بن كه په‌رته‌وازه بوون دواى ئه‌وه‌ى ئاینى تێروته‌سه‌ل و ڕوونكردنه‌وه‌یان بۆهات، ئائه‌وانه به‌شیان هه‌ر سزایه‌كى قورسه). له جێگایه‌كى تریشدا به‌م شێوه‌یه باسی ئه‌م ئوممه‌ته ده‌كات: [كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ…] (آل عمران 110)، واته: (ئێوه باشترین ئوممه‌ت بوون، كه هێنامانن بۆ ناو خه‌ڵكى، فه‌رمان ده‌كه‌ن به‌چاكه و ڕێگرى ده‌كه‌ن له خراپه و باوه‌ڕ به خودا دێنن.).
بێگومان ئه‌و باوه‌ڕه‌ى بناغه‌ى ئاینى له‌سه‌ر بنیاد ده‌نرێت.. هه‌میشه وه‌كو “كاره‌كته‌رێكى شارستانى” ده‌رده‌كه‌وێت كه ئاسۆیی درێژده‌بێته‌وه تا ویست و ئیراده‌ى كۆمه‌ڵگاى بڕوادار دابمه‌زرێنێت له‌سه‌ر ده‌رهاویشته‌كانی كات و خاك و به‌ره‌و ڕێبازى ڕاست ئاڕاسته‌ى ده‌كات، واى لێده‌كات له په‌یوه‌ندییه‌كانیدا بگونجێت له‌گه‌لأ جووڵه‌ى گه‌ردوون و سروشت و یاساكانیدا، به‌و هۆیه‌وه گونجان و ئه‌رێنى و به‌خشین و هێز زۆرتر ده‌بێت، هه‌روه‌كو به ستوونیش درێژده‌بێته‌وه به‌ناخى مرۆڤدا تا واى لێده‌كات هه‌میشه هه‌ستى به‌رپرسیارێتى و به‌ئاگایی تیادا بێت، پاڵى پێوه ده‌نێت بۆ پێشبڕكێیه‌كى كاتیى نه‌پچڕاو بۆ قۆستنه‌وه‌ى ئه‌و هه‌له‌ى بۆى فه‌راهه‌م هێنراوه تا وزه‌كانى بته‌قێنێته‌وه و، ئه‌و هێز و توانایانه‌ى خواى په‌روه‌ردگار پێی به‌خشیوه، ده‌ریببڕێت به‌پێی ئه‌و به‌ها باڵایانه‌ى باوه‌ڕى پێیه‌تى و، به‌پێی ئه‌و ئامانجانه‌ى هه‌وڵده‌دات پێیان بگات، كه هه‌مووى له تێڕوانینی ئیسلامیدا داده‌نرێت به په‌رستشێكى گشتگیر و، مرۆڤ به‌هۆیه‌وه له خودا نزیك ده‌بێته‌وه و، واتاى ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه جێبه‌جێ ده‌كات كه ده‌فه‌رموێ: [وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ] (الذاريات 56)،واته: (مرۆڤ و جنۆكه‌م ته‌نها و ته‌نها بۆ په‌رستش دروست كردووه).
قورئانى پیرۆز كاتێ باسی پێشبڕكێی ژیاریی ده‌كات، به‌م شێوه‌یه باسی بڕوادارانمان بۆ ده‌كات [… يُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَهُمْ لَهَا سَابِقُونَ] (المؤمنون 61)واته: (ئه‌وانه پێشبڕكێ ده‌كه‌ن له شتى باشدا و هه‌ر ئه‌وانیش ده‌یبه‌نه‌وه). له هه‌ردوو ده‌ربڕینه‌كه‌وه به‌ڕوونى بیرۆكه‌ى كات و هه‌وڵى پته‌وكردنیمان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت بۆ به‌ده‌ستهێنانی گه‌وره‌ترین بڕى ده‌رهاوبشته‌كان، هه‌ر زوو -به‌پێی ئه‌ندازه‌گیرى چه‌ند و چۆن- به‌رزببێته‌وه هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی كه‌سی مسوڵمان قوناغی باوه‌ڕ تێپه‌ڕێنێت به‌ره‌و ئه‌و پله باڵایانه به‌رز بێته‌وه، كه قورئانى پیرۆز له چه‌ندین شوێندا باسی كردوون وه‌كو: (ته‌قوا) و (ئیحسان). ئا به‌و شێوه‌یه ئه‌زموونى باوه‌ڕ نه‌ك ته‌نها بۆ ئه‌وه هاتووه كه یه‌كێتى و تاقانه‌یی و كه‌سایه‌تى و پێكه‌وه‌بوون ببه‌خشێته شارستانیه‌ت و، بیپارێزێت له په‌رته‌وازه‌بوون و لێكترازان و داڕووخان، به‌ڵكو بۆ ئه‌وه‌ش هاتووه ڕابه‌ریی بكات به‌م دوو لایه‌نه سه‌ره‌كیه‌وه كه یه‌كه‌میان ده‌یگه‌یه‌نێته دروشم و یاسا گه‌ردوونى و سروشتییه‌كان [أَفَغَيْرَ دِينِ اللّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ] (آل عمران 83)، ، واته: (ئه‌وه غه‌یرى ئاینى خودا هه‌ڵده‌بژێن؟!، له كاتێكدا هه‌رچی وا له ئاسمانه‌كان و زه‌ویدا فه‌رمانبه‌ردارى ئه‌ون به ملكه‌چی و به‌زۆرى هه‌ر بۆلاى ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێنه‌وه. [وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ الإِسْلاَمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ] (آل عمران 85)،)، واته: (هه‌ركه‌س بێجگه ئیسلام ئاینێكى دی هه‌ڵبژێرێت.. لێی وه‌رناگیرێت و له‌دواڕۆژیشدا له زیانبارانه). دووه‌میشیان چه‌ندین هێزى داهێنانى زۆرتر و قوڵترى پێ ده‌به‌خشێت، كه له‌سه‌ر ده‌ستى كه‌سانێك ده‌ته‌قێته‌وه، كه هه‌ست به به‌رپرسیارى ده‌كه‌ن و، ناخه بێداره‌كه‌یان ئازاریان ده‌دات و، پێشی كات ده‌كه‌ون له به‌خشینه‌كانیاندا، چونكه ئه‌وان باوه‌ڕیان هه‌یه به خودا و ڕۆژی دوایی و [… لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ] (القصص 83)، واته: (نایانه‌وێت خراپ بن و گونده‌یی بكه‌ن له زه‌ویدا، سه‌ره‌نجامیش هه‌ر بۆ له‌خواترسانه).
ئێستا بوژانه‌وه‌ى ئه‌م ئوممه‌ته و دووباره گه‌ڕانه‌وه‌ى بۆ مێژووه پرشنگداره‌كه‌ى -دواى ئه‌وه‌ى تووشی ئه‌م تێكشكانه شارستانییه بووه- پێویستى به تێكۆشانێكى گه‌وره‌ى وا هه‌یه، كه خولگه‌ى سه‌ره‌كى و پاڵنه‌رى كاراى بریتی بێت له كردار و ده‌ستكه‌وت.
به دڵنیاییه‌وه ڕۆژئاواییه‌كان به توانا سه‌رسوڕهێنه‌ره‌كانیان له ده‌ستكه‌وتندا پێشی ئێمه‌یان داوه‌ته‌وه، ئێستاش -ئه‌گه‌ر ئه‌مانه‌وێت پێگه‌یه‌كمان هه‌بێت له‌ناو نه‌ته‌وه‌كاندا و پانتاییه‌كمان هه‌بێت له نه‌خشه‌كانى جیهاندا- كاتى ئه‌وه‌یه ئێمه له‌وانه‌وه فێربین.
براكانم، ئێمه له‌ڕووى شارستانییه‌وه دواكه‌وتووین، هیچ گومانێك له‌مه‌دا نیه، ئێمه و ڕۆژئاوا -كه پێشكه‌وتوون- به‌رده‌وام له‌یه‌ك دوور ده‌كه‌وینه‌وه له‌ڕووى چه‌ندێتی و چۆنیه‌تیه‌وه، ساڵ له‌دواى سالأ و سه‌رده‌م له‌دواى سه‌رده‌م… گه‌یشتنه‌وه به ڕكابه‌ر، یان هیچ نه‌بێت نزیك بوونه‌وه لێی، به ئاواتخواستن و خه‌وبینین نیه، به‌ڵكو له ناوه‌ڕۆكدا بریتیه له هه‌وڵى نه‌بڕاوه و، به‌هه‌مهێنانى به‌رده‌وام و، تێكۆشانى ڕاسته‌قینه كه بزانرێت چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌لأ كاتدا ده‌كرێت و چۆن شه‌و و ڕۆژ پێكه‌وه ده‌به‌سرێته‌وه!!
هه‌تا ئه‌م بڕگه باڵایانه‌ى ده‌ستكه‌وتن نه‌هێنینه دی، كه چاكیه‌تى و تێروته‌سه‌لى و داهێنان له‌خۆده‌گرێت.. ئه‌وا هه‌زار سال په‌رستشی دوور له ژیان و، داڕنراو له كارابوون و به‌رهه‌م و ده‌ستكه‌وتن… هه‌زار ئاهه‌نگگێڕان به‌م بۆنه و به‌و بۆنه‌وه… هه‌زار كۆڕبه‌ند، یان وتاردان، یان كۆنگره‌ى ئێره و ئه‌وێ، یه‌ك هه‌نگاو نامانباته پێشه‌وه به ئاڕاسته‌ى كه‌مكردنه‌وه‌ى دوورى نێوان ئێمه و ڕكابه‌ره‌كانمان: [لَّيْسَ بِأَمَانِيِّكُمْ وَلا أَمَانِيِّ أَهْلِ الْكِتَابِ مَن يَعْمَلْ سُوءًا يُجْزَ بِهِ …] (النساء 123)، واته: (نه به ئاواتخواستنى ئێوه ده‌بێت نه به ئاواتخواستنى ئه‌هلى كیتاب، هه‌ركه‌سێ خراپه بكات.. سزاكه‌ى ده‌چێژێت، [… إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ…] (الرعد 11)، واته: (دڵنیابن خواى په‌روه‌ردگار هیچ گۆڕانكاریه‌ك ناهێنێت به‌سه‌ر هیچ گه‌لێكدا هه‌تا ئه‌وان خۆیان نه‌گۆڕن).
ئه‌ڕنۆڵد توێنبی مێژوونووس و فه‌یله‌سوفی ناسراوى به‌ریتانى له كتێبی (دراسة في التأریخ)دا باسی ئه‌وه ده‌كات، كه چۆن له نێوان بیست و شه‌ش شارستانیه‌تیدا كه مێژووى مرۆڤایه‌تی به‌خۆیه‌وه بینیوه، ته‌نها حه‌وتیان ماونه‌ته‌وه، شه‌شیان -به شارستانیه‌ته ئیسلامیه‌كانیشیه‌وه- ئه‌مڕۆ له بازنه‌ى شارستانیه‌تى ڕۆژئاوادا ده‌سوڕێته‌وه، هه‌ر ڕۆژێكیش ده‌بێت تووشی لێكترازان و داڕووخان ببێت له سایه‌ى ئه‌م شارستانیه‌ته زاڵه‌دا.
چۆن ئه‌م چاره‌نوسه تێپه‌ڕێنین؟!، ئالێره‌دا كه ئێمه زانست و زانیاریمان له ئاین و بیرو باوه‌ڕه‌كه‌مانه‌وه و، له ژیاننامه‌ى پێغه‌مبه‌ری مامۆستامانه‌وه (سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت) وه‌رده‌گرین، ده‌توانین وه‌ڵامه‌كه‌مان ده‌ست بكه‌وێت -هه‌روه‌كو وه‌ڵاممان بۆ ته‌واوى گرفت و ئاڵۆزییه‌كانى تریش ده‌ست ده‌كه‌وێت- كه بریتیه له كارابوون و ده‌ستكه‌وتن.
پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) فێرى ئه‌وه‌ى كردووین چۆن كاتى كورتى ژیانى مرۆڤ ده‌بێته هه‌ل بۆ ده‌ستكه‌وتن، چۆن شه‌و ده‌به‌ستینه‌وه به ڕۆژه‌وه. ئه‌و بیست و ئه‌وه‌نده ساڵه‌ى له بازنه‌ى پێغه‌مبه‌رایه‌تیدا بردییه سه‌ر، چۆن ببووه بوارێكى زیندوو بۆ یه‌كێك له كاراترین و پڕ به‌رهه‌مترین ئه‌زموونه‌كانى مرۆڤایه‌تى له مێژوودا… به‌ڵكو، به ڕه‌هایی، له هه‌موویان زیاتر…
مایكل هارسی، توێژه‌رى ئه‌مریكى، ساڵانێكى دوور و درێژی برده‌سه‌ر له دانانى كتێبی (المائة الأوائل) بۆ توێژینه‌وه ده‌رباره‌ى ئه‌و سه‌د كه‌سه جیهانییه‌ى له مێژوودا زۆرترین كاریگه‌رییان هه‌بووه، واته له ڕووى كارابوون و ده‌ستكه‌وته‌وه، كه پێوه‌رێكى توندوتۆڵى دانابوو بۆ هه‌ڵبژاردنى كه‌سایه‌تیه‌كان له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌ندازه‌ى كارایی و ده‌ستكه‌وتن.. پاشان هه‌نگاوێكى تر چووه پێشه‌وه بۆ ده‌سنیشان كردنى مه‌زنترینیان به‌ڕه‌هایی –هه‌ر به هه‌مان پێوه‌ر- جا كه‌سی ده‌ست نه‌كه‌وت بێجگه كه‌سایه‌تى پێغه‌مبه‌ر (محمدى كوڕى عبدالله -صلى الله علیه وسلم-) و له چڵه‌پۆپه‌ى ئه‌و سه‌د كه‌سایه‌تییه‌وه دایناوه، یه‌كه‌مینی بێ ڕكابه‌ر.
له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌رچی كه‌سانى دى چه‌ندین ده‌ستكه‌وتى گه‌وره‌شیان هه‌بوو.. به‌ڵام ته‌نها یه‌ك لایه‌ن له لایه‌نه‌كانى ژیانى له‌خۆ گرتبوو، به‌ڵام پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) هه‌وڵى ده‌دا بۆ ئه‌وه‌ى به‌رهه‌مه‌كانى ته‌واوى لایه‌نه‌كانى ژیان بگرێته‌وه -به دینی و دنیاییه‌وه- له‌و شتانه‌دا، كه هیچ كه‌سێك له‌م جیهانه‌دا نه توانیویه‌تى و نه ده‌توانێت بیكات.
برا ئازیزه‌كانم… بێگومان زۆربه‌تان چوونه‌ته ماڵى پێغه‌مبه‌رى خودا (صلى الله علیه وسلم) له‌كاتێكدا ئه‌وان ژیاننامه‌كه‌ى ئه‌ویان ده‌خوێنده‌وه و دیراسه‌یان ده‌كرد، بینییان ئه‌و چۆن هه‌ر ئه‌وه‌نه‌ی كه‌مێك خه‌وتن و خواردن و به‌خێراییی، ده‌ستی ده‌كرده‌وه به هه‌وڵه به‌رده‌وامه‌كه‌ى به ئامانجى په‌رستش و به‌خشینی زیاتر…
ئێمه چی بڵێین كاتێ ده‌بینین قبوڵی ناكات وه‌كو خه‌ڵكى بخه‌وێت… خه‌ڵكى چی ده‌خوات ئه‌میش بیخوات؟ ده‌توانین چی بڵێین كاتێ ده‌بینین واز له پێخه‌فى نه‌رم و شل و له‌خورد و خۆراكى خۆش و به‌تام ده‌هێنێت؟ مانگ و دوو مانگ تێده‌په‌ڕێت به‌سه‌ریدا و له‌ماڵیدا ئاگر ناكرێته‌وه بۆ چێشت و نان، وه‌كو هاوسه‌ره چاكه‌كه‌ى؛ خاتوو عائیشه (خوا لێی ڕازی بێت) بۆمان باس ده‌كات… چیمان پێ ده‌وترێت، بێجه‌گه ئه‌وه‌ى نایه‌وێت كۆیله‌ى حه‌ز و ئاره‌زووه‌كانى دنیا بێت، ته‌نانه‌ت له نزمترین ئاستیدا، به ئامانجى ئه‌وه‌ى له كۆت و به‌ندى ناڕه‌حه‌تییه‌كان ڕزگارى بێت و زاڵ ببێت به‌سه‌ریاندا و، بتوانێت به‌رده‌وام بێت له كار و ده‌ستكه‌وتن، ته‌نانه‌ت له كۆتا ساته‌وه‌خته‌كانیشیدا؟!
بۆ هه‌ر ئه‌و نه‌ی فه‌رمووه: “هه‌ركه‌س دوو ڕۆژی وه‌ك یه‌ك وابێت زه‌ره‌رمه‌نده” و، نایه‌وێت هیچ كام له شوێنكه‌وتووانى دوو ڕۆژ وه‌كو یه‌ك ببه‌نه سه‌ر… به هه‌مان شێوه بجوڵێت و بگۆڕێت و، كاره‌كته‌رى كات ڕێكبخات به ئامانجى به‌ده‌ستهێنانى به‌رهه‌مى زۆرتر و زۆرتر؟!
هه‌ر ئه‌و فێَرى نه‌كردووین چۆن هه‌وڵى به‌رده‌وام بده‌ین له زه‌ویدا… له بنیادنانیدا… له ئاوه‌دانكردنه‌وه‌یدا، ته‌نانه‌ت كاتێ گوێمان له نه‌فخى كه‌ڕه‌نا ده‌بێنت “ئه‌گه‌ر كاتى به‌رپابوونى قیامه‌ت بوو و یه‌كێكتان شه‌تڵه نه‌مامێكى به‌ده‌سته‌وه بوو.. ئه‌یتوانى پێش ئه‌وه‌ى قیامه‌ت به‌رپاببێت بیڕوێنێت.. بابیڕوێنێت، چونكه خێر و پاداشتى بۆ ده‌نوسرێت له‌سه‌رى”؟!!
كار و ده‌ستكه‌وت… تا كۆتا سات… ئه‌و دووانه ته‌نها بریتی نییه له به‌خشین و نوێژكردن، به‌ڵكو ئه‌و دووانه هه‌موو كارابوونێك… هه‌موو هه‌وڵێك كه له‌پێناوى خوادا بێت ده‌یگرێته‌وه…
ئه‌ى قورئانى پیرۆز باسی ئه‌وه‌ى بۆ نه‌كردووین، كه چۆن ئاسمان و زه‌وى به هه‌موو یاسا و ڕێسا و گه‌نجینه و وزه دیار و شاراوه‌كانیه‌وه… خراوه‌نه‌ته خزمه‌تى مرۆڤ تا مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ل بكات و، ژیان و گوزه‌رانى خۆشتر و پێشكه‌وتووتر وئاوه‌دانتر بێت؟! باشه ئه‌و ئایه‌ته پیرۆزه‌ى سوره‌تى (الحدید) باسى ئه‌وه‌مان بۆ ناكات -بڕوانه بزانه چۆن باسی ده‌كات- كه چۆن خواى په‌روه‌دگار ئاسنى ناردۆته خواره‌وه تا ببێته وزه بۆ بنیادنانى ئاشته‌وایی و ئاماده‌كاریى سه‌ربازیش له‌هه‌مان كاتدا، واته بۆ بره‌ودان به ژیان و له هه‌مان كاتدا بۆ پاراستنى له كاولكارى وتێكدان: [لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ] (الحديد 25)،واته: (به‌دڵنیاییه‌وه نێردراوه‌كانى خۆمانانمان ناردووه به به‌ڵگه‌ى ڕوونه‌وه، وه كتێب و پێوه‌ر و یاساشمان له‌گه‌ڵدا ناردوون، تا خه‌ڵكى به‌دادپه‌روه‌رانه بجوڵێنه‌وه و، ئاسنمان ناردۆته خواره‌وه، كه زه‌برى توند و سوودى باشیشی تێدایه بۆ خه‌ڵكى و، بۆئه‌وه‌ى ده‌ربكه‌وێت كێ به نهێنى ئاینى خودا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ى سه‌رده‌خات، به‌ڕاستى هه‌ر خودا به‌هێز و ته‌وانایه).
ئایا قورئان تووڕه‌یی خۆی نه‌ڕشتووه به‌سه‌ر ئه‌و دانیشتووه لاشه قورسه ته‌مه‌ڵانه‌دا و، به‌ڵێنى توندترین سزاى پێنه‌داون: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انفِرُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِيتُم بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الآخِرَةِ إِلاَّ قَلِيلٌ.. إِلاَّ تَنفِرُواْ يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ] (التوبة 38-39)، ، واته: (ئه‌ى ئه‌و كه‌سانه‌ى كه باوه‌ڕتان هێناوه! ئه‌وه چیتانه كاتێ پێتان ده‌وترێت ڕاپه‌ڕن له پێناوى خوادا.. ته‌پن ئه‌بن له‌سه‌ر زه‌وى؟ بۆچى حه‌زتان له ژیانى دنیایه له‌برى دواڕۆژ؟! تام و چێژی دنیا له به‌رانبه‌ر ئه‌وه‌ى رۆژی دواییدا هه‌ر هیچ نییه. ئه‌گه‌ر ده‌رنه‌چن و ڕانه‌په‌ڕن سزایه‌كى زۆر توندتان ده‌دات و ئێوه له‌ناوده‌بات و گه‌لێكى تر دێنێته ئاراوه و ئێوه‌ش ناتوانن هیچ زیانێكى پێ بگه‌یه‌نن، خواى په‌روه‌ردگار تواناى هه‌موو شتێكى هه‌یه).
ئه‌وه‌نده به‌س نیه بیر بكه‌ینه‌وه له‌وه‌ى چۆن پێغه‌مبه‌رى خودا (صلى الله علیه وسلم) كاتێ له‌سه‌ر لێوارى مان و نه‌ماندا بوو.. له‌شكرى ئوسامه‌ى كوڕى زه‌یدى (خوا لێیان ڕازی بێت) ئاماده ده‌كرد و ده‌ینارد بۆ فه‌له‌ستین؟ پێت وانیه ئه‌یویست پێمان بڵێت ده‌بێت شوێنكه‌وتووه‌كانیشی ئه‌و ڕێبازه قورسه بگرنه به‌ر به‌بێ وه‌ستان و، ڕووبه‌ڕووى هه‌موو ململانێكان ببنه‌وه… وه ئه‌وان بێ ئه‌م كاره هیچ بوونێكیان نابێت… یاخود هیچ پێگه‌یه‌كیان نابێت له‌م جیهانه‌دا؟
براكانم! ئێوه ده‌زانن له قورئانى پیرۆزدا باوه‌ڕ چۆن به‌سراوه‌ته‌وه به كرداره‌وه… باوه‌ڕ به‌ته‌نیا خۆى به‌س نیه، به‌ڵكو ده‌بێت له كرداره‌كاندا ڕه‌نگ بداته‌وه… هه‌ڵه‌ى ئیرجائیه‌كان لێره‌دا له‌وه‌دا بوو: په‌یوه‌ندى هه‌ردوو جه‌مسه‌ره‌كه‌ى لێكترازاند، كه قورئانى پیرۆز به‌توندى به‌ستبوویه‌وه به یه‌كه‌وه… به‌و شێوه‌یه‌ش باوه‌ڕى داڕنى له كارابوونى له زه‌ویدا… له تواناى به‌دیهێنانى ئامانجه‌كانی ژیان و تاك تاكى هه‌ڵسوكه‌وته‌كاندا… وه بوو به یه‌كێك له‌و شمشێره تیژانه‌ى ده‌ستى هه‌بوو له له‌ناوبردنى شارستانیه‌ته كاراكه‌مان… له‌به‌ر ئه‌وه‌ى شارستانیه‌ته‌كان به خه‌ون و خه‌یال و ئاواتخواستن به‌دى نایه‌ن، باوه‌ڕێك ناتوانێت شارستانیه‌ت دروست بكات، كه پاڵی پێوه نه‌نێت بۆ كارى به‌رده‌وام…
باشه داواى چ كارێكمان لێ كراوه؟ كارێك كه چاكى و تێروته‌سه‌لى له‌خۆبگرێت، وه‌كو پێغه‌مبه‌رى خودا (صلى الله علیه وسلم) فه‌رمانى پێ كردووین: “خواى په‌روه‌دگار پێی خۆشه كاتێ یه‌كێكتان كارێك ئه‌نجام ده‌ده‌ن.. به تێروته‌سه‌لى بیكه‌ن” وه “خواى په‌روه‌ردگار باشی و چاكى له هه‌موو شتێكدا فه‌رز كردووه”… له هه‌موو شتێكدا و به هه‌موو شێوه‌یه‌ك… ڕۆژئاواییه‌كان له چه‌ند شتێكدا پێشی ئێمه‌یان داوه‌ته‌وه، یه‌كێكیان ئه‌وه‌یه كاتێ كارێك بكه‌ن.. له جێبه‌جێكردنه‌كه‌یدا هه‌وڵى چه‌ند قات ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به‌وپه‌ڕى كوالێتیه‌وه به‌رهه‌می بێنن… بۆیه كاتێك ئێمه شتێك ده‌كڕین.. ڕاده‌كه‌ین بۆ لاى كاڵا و شتومه‌كه‌كانى ئه‌وان و ناوێرین بچین به‌لاى كاڵایه‌كدا له وڵاته ئیسلامیه‌كاندا به‌رهه‌م هێنراوه، كه‌مێك نه‌بێت هیچ كۆششێكى واى له‌گه‌ڵدا به‌خه‌رج نه‌دراوه، بۆیه ئه‌وپه‌ڕى خراپی له شێوه و ناوه‌ڕۆكدا ده‌ینێرن بۆ خه‌ڵكى… سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى هه‌ر زوو خراپ ده‌بێت.
ده‌بێت كاته‌كانمان به‌چاكى ڕێكبخه‌ین و چركه ساته‌كانى له‌ده‌ست نه‌ده‌ین و، چاو له ڕۆژئاواییه‌كان بكه‌ین… له‌برى به‌فیڕۆدانى… هه‌ندێ جار له‌ناوبردنیشی، وه‌كو كاتێ ئه‌پرسی له‌وانه‌ى ده‌چن بۆ پشوودان له قاوه‌خانه و كافتریاى شاره‌كانمان: بۆ كوێ ده‌چیت؟ ئه‌بیستین ئه‌ڵێن: بۆ قاوه‌خانه تا كاته‌كه‌م بكوژم!!
وه‌ك بڵێی بۆ دوژمنایه‌تى كردنى كات دروستكراوین، هه‌میشه هه‌وڵى داپڵۆستاندن و له‌ناوبردنى كاته‌كانمان ده‌ده‌ین، له‌برى ئه‌وه‌ى به‌جۆرێ ڕێكى بخه‌ین، كه سوود به‌خه‌ڵكى بگه‌یه‌نێت و، شارستانیه‌ت به‌ره‌و پێش ببات…
له قورئانى پیرۆز و فه‌رموده‌كانى پێغه‌مبه‌رى خودا (صلى الله علیه وسلم) داواى ئه‌وه‌مان لێكراوه، كه ئوممه‌تێكى سه‌رقاڵ بین، كه به‌توندى هه‌نگاوده‌نێت به‌ره‌و ئامانجه‌كه‌ى بۆ ئه‌وه‌ى پێشی ئه‌وانى دی بداته‌وه و مه‌دالیاى ئاڵتوونى بباته‌وه… به‌ڵام ئێمه به تێپه‌ڕبوونى كات ئه‌م ئه‌ركه گرنگه‌مان بیربراوه‌ته‌وه و، ده‌ستمان دایه دانیشتن و ته‌مبه‌ڵى و، ڕۆژانه نه‌ده‌چووین بۆ ڕاهێنان، جا ڕكابه‌ره‌كان به‌هه‌لیان زانى تا پێشى ئێمه بده‌نه‌وه و خۆیان مه‌دالیاى سه‌ركه‌وتنه گه‌وره‌كان ببه‌نه‌وه…
لێره‌دا، كه ئێمه باسی تێڕوانى ئیسلام ده‌كه‌تن بۆ كار و وه‌به‌رهێنان، دوو بابه‌ت هه‌یه نابێت له‌بیرى بكه‌ین… یه‌كه‌میان: چنینه‌وه‌ى به‌رهه‌مى كاره‌كان ته‌نها له دنیادا نیه و، مه‌رج نیه لێره ده‌ستمان بكه‌وێت، چونكه له‌دواى ئه‌م ژیانه دوابڕاوه كۆتایيه.. ژیانێكى تر هه‌یه، كه هه‌میشه‌یی و به‌رده‌وامه… لێپرسینه‌وه‌یه‌كى دادپه‌روه‌رانه هه‌یه بۆ ئه‌و كارانه‌ى خه‌ڵكى له دنیادا ئه‌نجامیان داوه… لێپرسینه‌وه‌یه‌ك كه تۆزقاڵه گه‌ردیله‌یه‌كى چاك و خراپ له‌بیر ناكات… پاداشته‌كه‌ش به‌پێی ئه‌و كردارانه ده‌بێت، كه مرۆڤه‌كان له دنیادا ئه‌نجامیان داوه… ئه‌م تێڕوانین و بیركردنه‌وه‌یه گڕوتین به نه‌وه بانگخواز و كاراكان ده‌دات دژی داڕووخان و نائومێدى و هه‌ستكردنی تاڵی بێسوودیی… ئه‌م شتانه تووشی ئه‌و كه‌سانه ده‌بێت، كه باوه‌ڕیان به خودا و به ڕۆژی دوایی نیيه، باوه‌ڕیان به بیروباوه‌ڕێك نیيه، كه بێجگه له‌م ژیانه به‌ڵێنى ژیانێكى تریشیان پێ ده‌دات… ته‌نیا ئه‌وه‌نده‌یان له‌سه‌ره ئه‌بێت كار بكه‌ن، جا پاداشت و كرێی كاره‌كه‌یان وه‌ربگرن له‌م دنیایه‌دا یان وه‌رى نه‌گرن… گرنگ ئه‌وه‌یه بۆیان حساب ئه‌كرێت و، بۆیان هه‌ڵده‌گیرێت له حسابه كراوه‌كه‌یاندا له‌ڕێی خشته‌ى چاكه و خراپه‌كانه‌وه… ته‌نانه‌ت پێغه‌مبه‌رى خوداش (صلى الله علیه وسلم) دان به‌مه‌دا ده‌نێت و چاوه‌ڕیی به‌رهه‌م و پاداشت نه‌كات له‌سه‌ر كۆششه‌كانى ئه‌م دنیایه: [وَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا مَرْجِعُهُمْ…] (يونس 46)، واته: (ئه‌گه‌ر هه‌ندێ له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ى به‌ڵێنمان داوه پێیان.. نیشانى تۆی بده‌ین، یان تۆمان گێڕایه‌وه بۆلاى خۆمان.. ئه‌وا ئه‌وان هه‌ر بۆلاى ئێمه ده‌گه‌ڕێنه‌وه، ئینجا خواى په‌روه‌ردگار خۆى ئاگادارى ئه‌و كار و كرده‌وانه ده‌بێت كه ده‌یكه‌ن). [وَإِن مَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلاَغُ وَعَلَيْنَا الْحِسَابُ] (الرعد40)،)، واته: (ئه‌گه‌ر هه‌ندێ له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ى به‌ڵێنمان داوه پێیان.. نیشانى تۆی بده‌ین یان تۆمان گێڕایه‌وه بۆلاى خۆمان.. تۆ هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ت له‌سه‌ره بیگه‌یه‌نیت، ئیتر حساب و كیتاب و لێپرسینه‌وه له‌سه‌ر ێمه‌یه). [[فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَإِمَّا نُرِيَنَّكَ بَعْضَ الَّذِي نَعِدُهُمْ أَوْ نَتَوَفَّيَنَّكَ فَإِلَيْنَا يُرْجَعُونَ] (غافر 77)، واته: (دان به‌خۆدا بگره، دڵنیابه به‌ڵێنى په‌روه‌ردگار ڕاسته، جا ئه‌گه‌ر هه‌ندێ له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ى به‌ڵێنمان داوه پێیان، نیشانى تۆی بده‌ین، یان تۆمان گێڕایه‌وه بۆلاى خۆمان.. ئه‌وا هه‌ر بۆ لاى ئێمه ده‌گه‌ڕێنه‌وه)… ئه‌وه‌نده‌ى له‌سه‌ره بیگه‌یه‌نێت و، به‌وپه‌ڕى توانایه‌وه هه‌وڵى خۆى بخاته گه‌ڕ له‌و بواره‌دا و، ئه‌وى ترى واز لێبێنێت بۆ خودا…
له تێڕوانینى ئیسلامیدا دونیا كۆتا ئامانجى بوونه‌وه‌ران نیه… به‌ڵكو قۆناغێكه و تێده‌په‌ڕێت… هه‌لێكه بۆ تاقیكردنه‌وه و ده‌ڕوات، ژیانى ڕاسته‌قینه له‌وێیه: [وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ] (العنكبوت 64)، واته: (ئه‌م دونیایه ته‌نها گه‌مه و ڕابواردنه، ژیانى دواڕۆژ ژیانه، ئه‌گه‌ر ئه‌یانزانى).
پرسه‌كه‌ى تریش ئه‌وه‌یه، كه كردارى جیددی بنه‌ماى دانه‌بڕانى نه‌وه‌كان دێنێته دی و ده‌یكات به شتێكى به‌رجه‌سته و ڕاستییه‌كى بینراو، كاتێك ده‌بێت به‌و پرده‌ى ده‌ستكه‌وته‌كانى باوان به‌سه‌ردا تێده‌په‌ڕێت به‌ره‌و نه‌وه‌كان و، جیله‌كانى پێشوو ده‌به‌ستێته‌وه به‌یه‌كه‌وه به ئامانجى لێكنه‌ترازانى ده‌ستكه‌وتن، گه‌ر وا نه‌بێت، ئه‌وه دابڕانێكه كه بڕبڕه‌ى پشتى كارایی شارستانیه‌ت تێكده‌شكێنیت و به‌ره‌و داڕووخان و له‌كاركه‌وتنى ده‌بات.
ئاماژه‌ى ئه‌م ئایه‌ته‌ى ده‌فه‌رموێت [كُنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللّهِ…] (آل عمران110)، واته: (ئێوه باشترین ئوممه‌تن هێنرابن بۆ ناو خه‌ڵكى، فه‌رمان ده‌كه‌ن به چاكه و ڕێگرى ده‌كه‌ن له خراپه و باوه‌ڕیشتان هه‌یه به‌خودا)… هه‌موو شته‌كه‌ى له‌خۆیدا كۆكردۆته‌وه… فه‌رمانكردن به چاكه و ڕێگریكردن له خراپه له ڕووبه‌ره فراوان و ئاسمانه گه‌وره‌كه‌یاندا.. ئه‌و دووانه بریتین له كارابوونى لێك نه‌ترازاو بۆ بنیادنانى چاكه و زاڵبوون به‌سه‌ر خراپه‌دا… له‌سایه‌ى باوه‌ڕ و شته جێگیر و ڕێنماییه‌كانیدا… ئه‌گینا زه‌ره‌رمه‌ندبوونێكى ڕوونه.
ببین یان نه‌بین… ئه‌مه بابه‌ته‌كه‌یه -وه‌كو یه‌كێك له پاڵه‌وانه‌كانى شانۆگه‌رى (هامڵت)ى شكسپیر پێمان ده‌ڵێت- ئه‌مڕۆ بابه‌ته‌كه‌مان له به‌رانبه‌ر ئه‌و ته‌حه‌دا شارستانییه به‌رده‌وامانه‌وه خۆى له كارى به‌رده‌وامدا ده‌بینێته‌وه به‌و چۆنیه‌تیانه‌وه كه به كورتى له‌م وتاره‌دا ئاماژه‌مان پێكردن… شتێك نیه له‌و نێوانه‌دا… یان ئه‌بین… یان نابین… ئه‌مه‌ش -خوانه‌كات- زیانێكى ئاشكرایه.
كه‌واته با وازبهێنین له گریان بۆ ئه‌م به‌ش و دواكه‌وتنه‌مان… با وازبێنین له‌وه‌ى هه‌ڵه و شكسته‌كانمان بده‌ینه پالأ كه‌سانى دی، با بیر بكه‌ینه‌وه چۆن مسوڵمانه پێشه‌نگه‌كانى هاوه‌ڵى پێغه‌مبه‌رى خوا (صلى الله علیه وسلم) كاتێ له جه‌نگى ئوحوددا تێكشكان كه‌وتنه پرسیاركردن له یه‌كترى: بۆچی؟ وه‌ڵامی قورئانى پیرۆز ڕاشكاو و ئاشكرا و بێگومان بوو [أَوَلَمَّا أَصَابَتْكُم مُّصِيبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَيْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَـذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِندِ أَنْفُسِكُمْ…] (آل عمران165)، واته: (كاتێ تووشی ئه‌و زیان و به‌ڵایه بوون –كه ئێوه‌ش پێشتر هه‌مان زیانتان له‌وان دابوو- گوتتان: بۆچی وابوو؟ بڵێ ئه‌وه خه‌تاى خۆتان بوو).
